بیگانگی فضای شهری بوشهر با هنر مشهود است

الهام بهروزی

هنر یکی از ابزارهای موثر برای فرهنگ‌سازی، امیدسازی و
امیدبخشی و ارتقای کیفیت زیست شهری شناخته می‌شود که در جوامع توسعه‌یافته از این
ابزار برای نشاط اجتماعی و امیدافزایی در فضای شهری بهره‌های بسیاری می‌برند؛ ولی
در ایران با وجود اینکه به گفته فردوسی: «هنر نزد ایرانیان است و بس»، اما آن‌گونه
که باید و شاید از این ظرفیت برای پویایی و جان‌بخشی به فضای شهری استفاده نمی‌شود.

این در حالی است که زیست مردم به‌ویژه شهرنشینان به‌دلیل
ترویج زندگی آپارتمان‌نشینی در دهه‌های اخیر موجب بروز بیماری‎‌های روانی و جسمانی
بی‌شماری در شهروندان شده است که ریشه در کم‌تحرکی و تغییر سبک زندگی آن‌ها دارد.
بی‌شک زیستن در خانه‌های حیاط‌دار و مشجر خواه ناخواه در طراوت روحیه و تحرک بیشتر
آن‌ها سهم بسزایی ایفا می‎کند. حال در جامعه‌ای که خانه‌های حیاط‌دار و ویلایی
دارند جای خود را به قوطی‌های شیک و لوکسی با عنوان «آپارتمان» می‌دهند، طبیعی است
که این تغییر به سهم خود در مزاج و روحیه شهروندان تاثیر سوئی داشته باشد.
بنابراین بایستی به کمک هنر و فضاسازی شهری به زندگی آن‌ها جانی دوباره بخشید.

شوربختانه بوشهر با وجود سابقه درخشان فرهنگی و تاریخی که
دارد اما این پیشینه درخشان در سیمای شهری نمودی ندارد و در زمینه مبلمان شهری
همچنان کمیتش لنگ می‌زند، چون مدیران شهری خوش‌سلیقه‌ای هم نداشته که به زیبایی و
فضاسازی شهر با نگاهی زیباشناختی و مبتنی بر تاریخ و فرهنگ این خطه حماسه‌ساز
فرهنگ‌مند بنگرند. با یک نگاه سطحی به دیواره‌نگاره‌های شهری می‌توان این ادعا
اثبات کرد که سهم فرهنگ و تاریخ این زادبوم در آن تقریبا هیچ است.

به‌جز ساحل زیبای بوشهر در دیگر مناطق شهر، عملا فضای شاد و
شورانگیز چندانی را شاهد نیستیم و این مساله موجب شده که این شهر تاریخی یک شهر
معمولی نه تنها در نظر شهروندان؛ بلکه در دید مسافران و گردشگران هم جلوه کند و
این قطعا زیبنده شهری مثل بوشهر نیست. از مبلمان شهری رخوت‌انگیز شهر که بگذریم،
به هنر خیابانی می‌رسیم که سهم بسیار ناچیزی در فضای شهری بوشهر دارد به‌ویژه در
دو سه سال اخیر! این در حالی است که هنرهای خیابانی نقش پررنگی را در پویایی و
طراوت شهری ایفا می‌کنند.

از دید کارشناسان، هنرمندان امروزه دیگر به‌دنبال خلق آثار هنری
در خانه‌های خود و نمایش آنها در گالری‌ها و سالن‌ها نیستند؛ بلکه مشتاقند آثار خود
را به فضاهای شهری بیاورند یا آنها را در کف خیابان‌ها خلق کنند و این نقطه عطفی در
تاریخ شهرها است. از این‌رو، هنر خیابانی را می‌توان محرکی برای ایجاد سرزندگی در شهرهای
امروزی دانست؛ فضاهای شهری که با ماشینی‌شدن و پیشرفت روز‌افزون تکنولوژی، نشاط و زندگی
را تا حد زیادی از یاد برده‌اند.

طبیعی است نمود هنر خیابانی در گذرها و مراکز عمومی در
شرایط کنونی که مردم تحت تاثیر تورم و گرانی‌های سرسام‌آور و لجام‌گسیخته، در
تامین نیازهای اساسی خود مانده‌اند و هنر و بیشتر تفریحات خود را از سبد خرید
ماهانه‌شان حذف کرده‌اند، ترویج هنر خیابانی می‌تواند فرصتی برای برخورداری مردم
از هنر و همچنین ترویج شادی و امید در کالبد شهری باشد؛ اما شوربختانه این شادی‌های
هنرمندانه هم به‌دلیل برخی از سختگیری‌ها از فضای شهری رخت بربسته است. این در
حالی است که جامعه افسرده امروزی به این هنرمندی‌ها و امیدبخشی‌ها نیاز مبرمی
دارد.

یک شهروند بوشهری که موی در آسیاب زمان سپید کرده، به
بامداد جنوب گفت: بوشهر، شهر پر جنب و جوشی بوده همیشه؛ اما دو سه سالی است که از
حرکت ایستاده، شادی در آن کمرنگ شده و این یک زنگ خطر برای سلامت شهری آن است؛
چراکه بچه‌های ما به‌دلیل نبود برنامه‌های فرهنگی هنری و همچنین کمبود زیرساخت‌های
فرهنگی استاندارد، انتخاب چندانی برای تفریح کردن و پرکردن اوقات فراغاتشان
ندارند. این حق طبیعی آن‌هاست که در طول سال بتوانند در فضاهای فرهنگی به تفریح
سالم بپردازند اما متولیان امر از این مهم غافل مانده‌اند!

وی در ادامه با بیان اینکه گرانی‌ها به حد کافی فشار مضاعفی
را بر دوش خانواده‌ها گذاشته است، افزود: حداقل دل خوش را نباید از جوانمان دریغ
کنیم. آنقدر این شهر از نبود زیرساخت‌های فرهنگی مثل سینما و مجتمع‌های فرهنگی
هنری استاندارد و باکیفیت بی‌بهره هستند که کافه‌ها دارند جور این نبودها و
کمبودها را می‌کشند. البته من با برخی از این کافه‌نشینی‌ها که خلاصه می‌شود در
استعمال دخانیات به‌شدت مخالف هستم؛ اما امیدوارم که این مکان‌ها با مدیریت صحیح
به پاتوق‌های فرهنگ‌گستر بدل شوند. پاتوق‌هایی برای دیدار و گفت‌وگو کردن پیرامون
موضوعات مختلف؛ از گپ و گفت درباره داستان گرفته تا تاریخ و تمدن این سرزمین
دیرینه.

این شهروند با اشاره به اینکه متاسفانه جامعه امروزی ما در
زمینه «گفت‌وگو» با خلأ جدی روبه‌روست، تصریح کرد: متولیان امر اهتمامی برای گسترش
دایره فعالیت‌های خود و ارتباط گرفتن با نسل امروزی که بسیار کنشمند و غیرقابل پیش‌بینی
هستند، ندارند. این فاصله بیانگر گسست فرهنگی و بین‌ نسلی است که باید مسوولان
تلاش کنند آن را کم و کمتر کنند اما نه با برنامه‌های تکراری و کلیشه‌ای و تک‌بعدی!

وی با تاکید بر اینکه بوشهر امروز بیش از هر زمانی به
برگزاری یک‌سری رویدادهای مهم با محوریت نوجوانان و جوانان نیاز دارد، افزود: اما
در این زمینه نه دستگاه‌های فرهنگی و نه مدیران شهری و شورا حواسشان به شهروندان
نوجوان و جوان شهر نیست. خب، چطور انتظار دارند که این دو قشر حساس هویت خود را
فراموش نکنند و دلباخته فرهنگ‌های بیگانه نشوند! این کم‌کاری‌ها تا همین‌جا موجب
شکاف عمیقی بین نسل امروز و نسل دیروز شده که بخش زیادی از این شکاف از بی‌برنامگی
مدیران فرهنگی ما در سال‌های گذشته نشات می‌گیرد که الان رخ عیان کرده است.

این شهروند که کارمند بازنشسته یکی از ادارات دولتی است، در
پایان یادآور شد: هنر در شهر بوشهر غریب شده است. برنامه‌های هنری که هم‌اکنون
دارد اجرا می‌شود، فقط ذائقه بخشی از این جامعه بحران‌زده را پوشش می‌دهد و در آن سلیقه
و علاقه قشرهای دیگر نادیده گرفته شده است. این بی‌توجهی موجب روی آوردن نوجوانان
و جوانان ما به تفریحات کاذب شده که با روح دین و فرهنگ ما در تضاد است. پس تا دیر
نشده متولیان فرهنگی باید هنر را از سالن‌ها به فضای عمومی شهر بیاورند و با زبان
هنر با این نسل به گفت‌وگو بپردازند.

شهروند دیگری هم که خود هنرمند و مادر دو دختر است، در خصوص
اهمیت هنر خیابانی در سرزندگی فضای شهری و شادابی شهروندان به بامداد جنوب گفت:
هنر خیابانی عاملی قوی و دعوت‌کننده برای حضور بیشتر شهروندان در فضاهای
شهری است. طبیعتا هر چه حضور شهروندان در فضای شهری بیشتر باشد، آن شهر سرزنده‌تر
جلوه می‌کند. شما ببینید در ایام عید که مردم برای خرید سفره هفت‌سین و لباس شب
عید به خیابان می‌آیند، چقدر شهر پرشور است! این حضور وقتی با هنر هنرمندان دوره‌گرد
که قطعات شادی را می‌نوازند، عجین می‌شود، پرشورتر هم می‌شود. اینجاست که اهمیت
هنر خیابانی خودش را در پویایی فضای شهری و سرزندگی شهروندان نمایان می‌کند.

سلیمه گوهری با اشاره به اینکه بوشهر به توسعه هنر خیابانی
نیاز دارد، افزود: چون بسیاری از زیرساخت‌ها و ساختارهای فرهنگی این شهر پاسخگوی
نیاز و ذائقه مخاطبان خود نیستند و اگر ساختار استانداردی هم داشته باشد، در بعد
محتواسازی با یک خلأ جدی روبه‌روست که این نقیصه‌ها باید برطرف شود. پیش از این
تئاتر شهر بوشهر پاتوق امنی برای نوجوانان و جوانان شهر بود که دائم در آن آثار
باکیفیت در ژانرهای مختلف به نمایش گذاشته می‌شد اما الان خبری نیست! طبیعتا در
این خلأ به‌وجود آمده، تئاتر خیابانی می‌تواند نقش شگرفی را در آشتی دادن دوباره
مخاطب با این هنر فرهنگ‌ساز ایفا کند.

وی با بیان اینکه تئاتر خیابانی بستر مناسبی برای فرهنگ‌سازی
و آگاهی‌بخشی است، تصریح کرد: پیش از این سازمان فرهنگی شهرداری بوشهر همکاری خوبی
را با هنرمندان و گروه‌های نمایشی داشت و در این راستا، کارهای سفارشی متعددی با
موضوعات اجتماعی نظیر اعتیاد، طلاق و… در سطح شهر اجرایی می‌کرد که با استقبال
خوبی از سوی مردم مواجه می‌شدند ولی در زمان شورای کنونی تمام برنامه‌های اینچنینی
از فضای شهری برچیده شده و ظاهرا تمام سهم سازمان فرهنگی، اجتماعی شهرداری بوشهر
در حوزه فرهنگ‌سازی، در پرداخت کمک‌هزینه به برخی از جشنواره‌های فرهنگی هنری
خلاصه شده و بس. قطعا رسالت این سازمان بیشتر از این است و موظف است که در توسعه
زیرساخت‌ها و فعالیت‌های فرهنگی هنری در نقطه نقطه شهر نقش‌آفرینی کند.

این شهروند با اشاره به اینکه یکی از هنرهای خیابانی دیگری
که نقش موثری را در سرزندگی شهر ایفا می‌کند، موسیقی خیابانی است، یادآور شد: این
هنر به خودی خود تحرکی را در جامعه خموده امروزی ایجاد می‌کند، جامعه‌ای که تحت
تاثیر گرانی‌ها و مدرنیته شدن، در حرکت به سمت افسردگی است، نیاز مبرمی به هنرهای
ژرفی و امیدبخشی مثل موسیقی دارد؛ چون ماهیت موسیقی به‌گونه‌ای است که حتی اگر شاد
هم نباشد، افراد با آن هم‌ذات‌پنداری می‌کنند و به‌نوعی در وجودشان از افکار مزاحم
و اندوه کاسته می‌شود.

گوهری با بیان اینکه اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری
شهرداری و سایر دستگاه‌های فرهنگی، با تعریف ساز و کاری مشخص و قانونمند می‌تواند
در فصول خوش آب و هوای سال، هنر خیابانی را در فضای شهری توسعه بدهد، گفت: این نوع
هنر ناخودآگاه نگاه مردم را به خود جلب می‌کند و حتی برای لحظه‌ای کوتاه خستگی‌های
ذهنی و وجودی را از تن آن‌ها می‌زداید و شادی را به چهره آن‌ها می‌آورد. افزون بر
این، در زمینه فرهنگ‌سازی و آگهی‌بخشی نیز ابزار قوی است که به کمک آن می‌توان به‌طور
غیرمستقیم موضوعات مهمی را به شهروندان گوشزد کرد و فضای شادی را برا شهروندان به‌خصوص
جوانان آفرید.