جوان آنلاین: این نخستین‌باری نیست که رهبر معظم انقلاب روی مسئله جمعیت و چالش لاعلاج پیری آن تأکید می‌کنند، اما اینکه یکی از وزرا را مسئول پیگیری جدی این کار کنند و از او بخواهند شخصاً و به جد روی مسئله متمرکز شود، امری است که در دل خودش حرف‌های بسیاری دارد. سقط جنین، وضعیت شبکه‌های بهداشتی، برخی برخورد‌های نامناسب در بلوک‌های زایمانی، سزارین و تشویق به کاهش نرخ باروری، تسلط دیدگاه‌هایی همچون خطر فرزندآوری برای زنان بالای ۳۵ سال و زیر ۱۸ سال و برنامه‌هایی همچون غربالگری‌های غیر اصولی و غیر‌استاندارد از جمله موضوعاتی است که این وزارتخانه به شکل مستقیم با آن‌ها در ارتباط است و اگرچه بخشی از این چالش‌ها با اجرایی شدن قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت اصلاح شده، اما بخش‌های دیگری همچنان پابرجاست و می‌طلبد تا وزیر بهداشت به شکلی جدی شخصاً وارد عرصه شود. بر این اساس پس از تأکیدات مقام معظم رهبری وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به روند کاهشی جمعیت کشور طی ۱۰ سال گذشته، از ایجاد یک تولیت قوی، سیستماتیک و همه‌جانبه برای موضوع جوانی جمعیت خبر داده تولیتی که قرار است با حمایت رئیس‌جمهور عملیاتی شود، اما این تولیت چیست و چگونه محقق می‌شود و با عوامل خارج از وزارتخانه که در نرخ جمعیت نقش دارند، چه نسبتی دارد؟
سال‌های پیش‌رو در دولت چهاردهم را شاید بتوان آخرین فرصت برای اصلاح وضعیت جمعیت کشور دانست. قانون جوانی جمعیت که پس از سال‌ها کش و قوس سال ۱۴۰۰ از سوی دولت سیزدهم ابلاغ شده تا سال ۱۴۰۷ بنا بود اجرای آزمایشی خودش را تجربه کند. هفت سالی که سه سال نخست آن مطابق با دولت سیزدهم و چهار سال باقی مانده درست در سال‌هایی است که دولت چهاردهم راهبری امور را به عهده گرفته است. سال‌هایی که به دلیل خالی شدن توان جمعیتی جامعه با خروج دهه شصتی‌ها و حتی رفته‌رفته دهه هفتادی‌ها از فرزندآوری اهمیت حیاتی دارد. از سوی دیگر بسیاری از زیرساخت‌های کشورمان هنوز اصلاح نشده و همچنان چالش‌های زیادی گریبانگیر ساختار‌های مرتبط با حوزه جمعیت است که وزارت بهداشت به عنوان متولی سلامت جامعه و وزارتخانه‌ای که در دوران تحدید جمعیت نقشی مهم و محوری داشت، حالا هم برای اصلاح این روند نقشی حیاتی دارد.
ایجاد یک تولی‌گری بهداشتی
محمدرضا ظفرقندی در حاشیه «نشست کشوری سلامت مادران و جوانی جمعیت» با بیان اینکه جوانی جمعیت یک موضوع ملی است و تمام مجموعه‌ها، ارگان‌ها و وزارتخانه‌ها که می‌توانند در موضوع جوانی جمعیت دخیل باشند، باید برای حل مسائل، مشکلات و چالش‌های مرتبط با جمعیت گام بردارند، افزود: «به منظور حل مشکلات جمعیتی باید به موانعی که در این مسیر وجود دارد، توجه کنیم، افزود: موانع و مشکلات مانند مسائل اقتصادی وجود دارد که باید در کانون توجه قرار گیرد و به آن پرداخته شود.»
وزیر بهداشت با بیان اینکه تمام مسائل و مشکلاتی که بر موضوع جمعیت اثرگذار هستند باید در قالب یک پکیج مورد رسیدگی قرار گیرند، اظهار کرد: «اگر مسائل و مشکلات اثرگذار بر حوزه جمعیت در قالب یک پکیج مورد بررسی قرار گیرد، مشکل سالمندی جمعیت در آینده‌ای نه چندان دور حل می‌شود.»
وی با بیان اینکه با توجه به کاهش نرخ رشد جمعیت کشور باید برای حل مسائل اثرگذار بر افزایش جمعیت اقدام کنیم، افزود: «حل بخش عمده‌ای از این مسائل بر عهده وزارت بهداشت است. اقدامات باید به نحوی باشد که به نرخ رشد قابل‌توجهی دست یابیم.»
ظفرقندی در پاسخ به پرسشی مبنی بر برنامه‌های وزارت بهداشت برای موضوع جوانی جمعیت گفت: «در نظر داریم که یک تولیت قوی، سیستماتیک و همه‌جانبه برای موضوع جوانی جمعیت ایجاد کنیم و این کار را با حمایت رئیس‌جمهور عملیاتی می‌کنیم. اگر بخش‌های اثرگذار در حوزه جمعیت بر اساس ۷۳ ماده قانون جوانی جمعیت به وظایف خود عمل کنند، مشکل جوانی جمعیت در آینده نزدیک برطرف می‌شود.»
از تحدید تا افزایش
محمد علی ولئی، عضو هیئت علمی دانشگاه در پاسخ به این سؤال که تولیتی که باید در موضوع جمعیت در وزارت بهداشت ایجاد شود باید چه مشخصه‌هایی داشته باشد؟ به «جوان»می گوید: «وزارت بهداشت متولی اصلی جمعیت بوده و نقشش را ایفا کرده است.»
طبق توضیحات وی تحدید جمعیت ابتدا از سیاست در دولت اصلاحات و دولت سازندگی شروع‌شده و نقش اصلی را وزارت بهداست داشت و توبکتومی و وازکتومی برای افراد بالای دو فرزند و تنبیهاتی که برای افراد دارای فرزند سوم و بالاتر برای بیمه و ارائه خدمات شهروندی صورت می‌گرفت و امروز این مسئله به فرهنگ تبدیل شده‌است.
این پژوهشگر حوزه جمعیت با تأکید بر اینکه جمعیت یک بحث ساختاری و یک بحث شناختی دارد، می‌افزاید: «در بحث ساختاری موانع اقتصادی، کلانشهر و مشکلات معیشتی و اصطلاحاً بالا رفتن هزینه فرزنددار شدن که از بهداشت و درمان و مدرسه و مهد و تحصیل و همه این‌ها را در بر می‌گیرد. امروز وقتی کسی در کلانشهر زندگی می‌کند فرصت کمی برای فرزندآوری دارد، چه به لحاظ زمان، چه مسکن، چه معیشت چه بهداشت.»
از نگاه وی در بحث‌های شناختی هم امروز نظام ارزش‌های ساختارنگر تک‌فرزندی و دو فرزندی شکل گرفته‌است. امروز وقتی ۶۳ درصد از پذیرفته‌شدگان کنکور خانم‌ها هستند این به یک الگوی بلامنازع برای تحصیل تبدیل شده‌است و هر خانمی که دانشگاه نرود، انگار پایین جدول ارزشگذاری اجتماعی قرار می‌گیرد.
اطلاع رسانی، نظارت و جدید نظر در ساختار‌ها
ولئی درباره اینکه تولی‌گری وزارت بهداشت در حوزه جمعیت باید چگونه باشد؟ اینگونه پاسخ می‌دهد: «وزارت بهداشت در تولی‌گری بحث جمعیت می‌تواند با همکاری رسانه‌ها فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی کند. به طور مثال این مسئله که سلامت در داشتن دو فرزند و بیشتر است این موضوع به لحاظ علمی اثبات شده خانم‌هایی که فرزند بیشتری می‌آورند، سلامت بالاتری دارند. به لحاظ اقدام هم باید مقابله با سقط جنین، وازکتومی و توبکتومی و مواردی از این دست را به صورت جدی در برنامه‌هایشان قرار دهند.»
وی معتقد است از نظر ساختاری باید با چنین رویکردی در این وزارتخانه مقابله شود و از منظر نظام ارزشی هم وزارت بهداشت می‌تواند از زبان پزشکان و متخصصان اثبات کنند که فرزندآوری برای سلامت خانواده، مادر و فرزندان بسیار ضروری و مناسب است و خانواده‌ها را از این موضوع آگاه کند.
نظارت با قوانین تخلف‌ناپذیر
وزارت بهداشت در دوره سیاست‌های کاهش جمعیت یکی از اصلی‌ترین نقش‌ها را ایفا کرد و از طریق خانه‌های بهداشت و شبکه بهداشتی کاهش تعداد موالید آموزش‌های لازم را به مردم می‌داد و علاوه بر این‌ها خدمات و جراحی‌های عقیم‌سازی مانند وازکتومی و توبکتومی به شکلی رایگان و فراتر از آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی انجام می‌شد. همین حالا هم همچنان برخی بهورزان و خانه‌های بهداشت همان رویکرد قبلی را در حوزه سلامت و جمعیت پیگیر هستند. همین مسئله هم می‌تواند زیربخشی دلیل توصیه اکید رهبری به وزیر بهداشت برای پیگیری شخصی و جدی مسئله جمعیت را توجیه کند. همچنان که صالح قاسمی پژوهشگر حوزه جمعیت در این باره به «جوان» می‌گوید: «تأکید رهبری بر وزارت بهداشت این است که نقطه تماس زیادی با مردم در حوزه فرزندآوری دارد و بسیاری از هزینه‌ها معطوف به این مجموعه است و متأسفانه بسیاری از بخش‌های شبکه بهداشت همچنان در مقابل سیاست‌های کلی جمعیت و قانون جوانی جمعیت مقاومت می‌کنند و هنوز مخالفت‌های پنهان و پیدا زیادی در این مجموعه دیده می‌شود! فکر می‌کنم بخشی از این تأکید رهبر معظم انقلاب به این دلیل است.»
ولئی نیز با تأکید بر لزوم نظارت بیشتر روی خانه‌های بهداشت و شبکه بهداشتی و زیر مجموعه‌های مرتبط با وزارت بهداشت می‌افزاید: «در دوره‌ای که وزارت بهداشت مأمور به این تحدید جمعیت بود، کارکنانی که مسئول این کار بودند به ازای عملکردشان اضافه کاری یا پاداش معناداری را دریافت می‌کردند و به همین دلیل خود آن‌ها هم مزید بر علت بودند و اگر خود افراد هم به انجام چنین عمل‌هایی راضی نبودند، آن‌ها راضی‌شان می‌کردند. امروز آن یارانه قطع شده، اما این باور در برخی از کارکنان این شبکه‌ها جزو تکانه‌های رفتاری‌شان شده‌است. وزارت بهداشت باید به شدت این را با قوانین محکم و تخلف‌ناپذیری کنترل کند.
قطع به یقین مسئله جمعیتی موضوعی چند وجهی است که باید از زوایای گوناگون دیده شود و تنها یک متولی ندارد. بر این اساس، تولی‌گری وزارت بهداشت باید همراه با هماهنگی با عوامل خارج از وزارتخانه باشد که در نرخ جمعیت نقش دارند. ولئی در این‌باره تأکید می‌کند: «ما در چند سال گذشته که در میز جمعیت وزارت کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت داشتیم این‌ها را مطرح کرده‌ایم. مسئله جمعیت یک مجموعه و زنجیره است. صدا و سیما، وزارت مسکن و شهرداری‌ها همه و همه در بحث جمعیت نقش دارند. چرا باید ۴۳ درصد از جمعیت ما در هشت کلانشهر متمرکز شوند. خود شهرنشینی و شهر‌های بزرگ ضد جمعیت است.»
به گفته وی در تهران اگر کسی بخواهد فرزند داشته‌باشد با مشکلات زیادی مواجه است، مسکن، ترافیک، بهداشت آموزش همه موارد موجب می‌شود هزینه فرزند بالا رفته برود.
این پژوهشگر حوزه جمعیت تأکید می‌کند: «اگر وزارت بهداشت می‌خواهد این تولی‌گری را انجام بدهد باید علت‌یابی را انجام دهد. درست است وزارت بهداشت در دوره‌ای نقش اول را در موضوع جمعیت داشته، اما امروز مجموعه‌ای است که اگر وزیر محترم بخواهد پایه‌ای و اصولی با این قضیه مواجه شده و برایش راهکار داشته باشد، باید از سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دیگر از طریق هیئت دولت شناسایی و فراخوانی بشوند».
به اعتقاد وی، یکی از جا‌های که می‌تواند در این زمینه کارایی داشته‌باشد، ستاد ملی جمعیت است. این ستاد و اعضای آن توجیه هستند و از طریق دولت و ظرفیت وزارت کشور می‌توانند تقسیم کار کنند.
source