نگاهی تحلیلی به عملکرد نظام ثبت اختراع ایران

در یک پژوهش انجام شد؛

اهمیت فزاینده نوآوری در پیشرفت و توسعه اقتصادی کشورها؛ سیاست‌گذاری برای بهبود عملکرد نظام ملی نوآوری را به بخشی مهم از کارکرد حاکمیت در کشور‌های پیشرو تبدیل کرده است.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا، اهمیت فزاینده نوآوری در پیشرفت و توسعه اقتصادی کشورها؛ سیاست‌گذاری برای بهبود عملکرد نظام ملی نوآوری را به بخشی مهم از کارکرد حاکمیت در کشور‌های پیشرو تبدیل کرده است.

سید کامران باقری (دکترای حرفه‌ای پزشکی) در مقاله‌ای با عنوان «نگاهی تحلیلی به عملکرد نظام ثبت اختراع ایران» به این موضوع پرداخته است که نظام ملی ثبت اختراع نیز یکی از ارکان نظام نوآوری است که نقش ویژه‌ای را در این نظام بازی می‌کند و هرگونه کاستی و ناکارایی آن می‌تواند تأثیراتی مخرب بر فعالیت‌های نوآورانه بنگاه‌های تولیدی و خدماتی کشور‌ها بر جا بگذارد و به رقابت‌پذیری ملی آسیب برساند.

* نظام ملی ثبت اختراع

نظام ملی ثبت اختراع، از ارکان نظام ملی نوآوری و از پیش‌نیاز‌های نوآوری و توسعه فناوری است

در این پژوهش آمده است که نظام ملی ثبت اختراع، از ارکان نظام ملی نوآوری و از پیش‌نیاز‌های نوآوری و توسعه فناوری است. کاستی‌های آن می‌تواند روند پیشرفت کشور در حوزه علوم و فناوری را با موانعی روبه‌رو سازد و به رقابت‌پذیری ملی آسیب برساند.

به زعم این پژوهش تاکنون انتقاد‌های فراوانی بر عملکرد نظام ثبت اختراع ایران مطرح شده اما این انتقاد‌ها بیشتر به صورت پراکنده، در هنگام مصاحبه‌ها و بدون پشتوانه پژوهشی مطرح شده‌اند. بی‌شک کاهش شدید آمار اختراع‌های ثبت شده سالانه در ایران از نظر سیاست‌گذاری فناوری امری منفی است.

این پژوهش به این مهم اشاره می‌کند که در تمامی اسناد بالادستی توسعه علم و فناوری کشور بر کمک به افزایش آمار ثبت اختراع در کنار تلاش برای بررسی ماهوی اختراع‌های ثبت شده تأکید شده است. در سال‌های گذشته مدیران ارشد حوزه علم و فناوری کشور از رشد انفجاری اختراع‌ها خبر می‌دادند.

* ايجاد انگيزه نوآوری

از دیدگاه پژوهشگران این پژوهش، ایجاد انگیزه نوآوری نخستین و برترین مزیت ثبت و حفاظت از اختراع‌های محسوب می‌شود. طرفداران این نظریه که نظریه تشویق نام گرفته باور دارند که اعطای حق انحصاری بهره‌برداری از اختراع، به عنوان مشوق و انگیز‌های برای مخترعان و پژوهشگران عمل می‌کند. 

در این پژوهش آمده است که برای پی بردن به نقش تشویقی حفاظت از اختراع، می‌توان شرایطی را فرض کرد که اختراعی مورد حفاظت قانونی قرار نگیرد و مخترع در ازای عرضه محصولات فکری خود حق و حقوقی نداشته باشند و یا سود و منفعتی دریافت نکند.

این پژوهش مطرح می‌کند که به باور طرفداران نظریه تشویق مخترعان نمی‌توانند هزینه‌های پژوهش و توسعه خود را تأمین کنند؛ زیرا رقبا می‌توانند به سادگی اختراع را کپی و با مخترع رقابت کنند. در این رقابت به علت اینکه مخترع باید هزینه‌های ثبت اختراع خود را تأمین کند دست بالا با رقبای مخترع است.

* روند آمار اختراع‌های ثبت شده در ایران

نکته قابل ذکر در این پژوهش این است که روند کاهش شدید آمار اختراع‌های ثبت شده در ایران و به ویژه سهم اندک و کاهنده اختراع‌های شرکت‌های خصوصی، زنگ خطری را در حوزه علم و فناوری کشور به صدا درآورده است. این درحالی است که در تمامی اسناد بالادستی توسعه علم و فناوری کشور بر افزایش آمار ثبت اختراع تأکید شده است.

در این پژوهش آمده است که اما برای قضاوت در مورد عملکرد نظام ملی ثبت اختراع باید در مورد چهار کارکرد اصلی یا همان فلسفه وجودی این نظام بررسی تحلیلی انجام داد. این چهار کارکرد عبارتند از:

• ایجاد انگیزه نوآوری
• بازار آفرینی برای فناوری
• تشویق افشای اطلاعات اختراع 
• ارسال پیام
  

به زعم این پژوهش فضای منتج از انجام این چهار کارکرد، از زیرساخت‌های کلیدی نظام ملی نوآوری به شمار می‌رود و هرگونه خللی در آن، به عملکرد نظام ملی نوآوری آسیب جدی می‌رساند که این آسیب دارای اثرات مخرب کوتاه‌مدت و بلندمدت است.

* کارکرد نظام ملی ثبت اختراع ايران از منظر علمی

به طور کلی در این پژوهش به این نکته اشاره شده است کهبرای نخستین بار چهار کارکرد مطلوب از نظام ملی ثبت اختراع ایران از منظر علمی و تا حدامکان بر پایه آمار و ارقام و مستند‌ها مورد تحلیل قرار گرفت.

این تحلیل نشان می‌دهد که نظام ثبت اختراع نتوانسته با تضمین حقوق انحصاری تجاری صاحبان اختراع، محرکی برای نوآوری در سطح ملی باشد. همچنین این نظام نتوانسته سهم بایسته خود را در شکل‌گیری بازار تبادل اختراع‌ها میان اجزای مختلف نظام نوآوری ایفا کند.

در ادامه نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که کارنامه عملکرد نظام ثبت اختراع ایران از منظر افشای اطلاعات اختراع‌های ثبت شده هم بسیار ضعیف است و  به نظر میرسد مهمترین کارکرد این نظام در گذشته ارسال پیام آن هم در سطح فردی بود، که این کارکرد هم به مرور زمان رنگ باخت و کاهش‌های شدید و اخیر در تقاضا برای ثبت اختراع را می‌توان به افول این کارکرد نسبت داد.

در جمع‌بندی نهایی پژوهش حاضر آمده است که آمار‌ها نشان از سستی فزاینده پایه‌های نظام ثبت اختراع ایران می‌دهند و این امر با روند پیشرفت کشور ایران در حوزه علم و فناوری نه تنها سازگار نیست بلکه به عنوان مانعی جدی بر سر راه آن عمل می‌کند. بنابراین شایسته است در راستای بهبود این نظام و مدیریت علمی کارکرد‌های چهارگانه آن در قالب نظام ملی نوآوری اقدام فوری به عمل آید.