جوان آنلاین: تحصیل رایگان نیست، در دسترس همه کودکان و نوجوانان هم نیست! اگر هم باشد، باکیفیت و کارآمد نیست! در نتیجه همه این نیست‌ها و نبودن‌ها، عده‌ای از دانش‌آموزان که تعدادشان هم کم نیست، می‌بینند که تحصیل قرار نیست منجر به پیشرفت‌شان شود یا حداقل زمینه ساخت زندگی بهتر و باکیفیت‌تری را برایشان مهیا کند، پس قید درس خواندن را می‌زنند و ترک تحصیل می‌کنند. این نتیجه همه اقدامات انجام‌شده از سوی دولت‌ها و وزرای آموزش و پرورش است که چنین بحرانی را ایجاد کرده‌است. البته تازگی وزیر آموزش و پرورش حل مشکل بازماندگان از تحصیل را یکی از دغدغه‌های این وزارتخانه برشمرده است؛ دغدغه‌ای که اگر امروز حل نشود، فردا فاجعه بزرگی را به بار می‌آورد.
بازمانده از تحصیل در تعاریف به کودکان و نوجوانانی گفته می‌شود که به دلیل تبعیض طبقاتی، فقر فرهنگی و سایر محدودیت‌ها و محرومیت‌ها از تحصیل جاماندهاند؛ آنها در رده سنی شش تا ۱۸ سال، با وجود اینکه باید به مدرسه بروند، اما به دلایل مختلفی در کلاس‌های درس حاضر نمی‌شوند. فرقی نمی‌کند در کدام یک از مقاطع تحصیلی باشند، این کودکان و نوجوانان، گاه در مقاطع ابتدایی و گاه در مقاطع بعدی، قید تحصیل را می‌زنند. بدون شک، اما ترک تحصیل در پایه‌های ابتدایی، ترویج بی‌سوادی را به دنبال دارد، چراکه یک دانش‌آموز هنوز پایش به مدرسه باز نشده و هنوز یک راهی را شروع نکرده که آن را تمام می‌کند. ترک تحصیل در مقاطع دیگر نیز مصائب و مشکلات دیگری را به دنبال دارد که نباید ساده از کنارشان عبور کرد.
افزایش آمار بازماندگان از تحصیل
افزایش آمار ترک تحصیل کودکان نشان می‌دهد که مسیر درستی در پیش نگرفتیم و در حال رفتن به بیراهه هستیم که اگر غیر از این بود، باید شاهد کاهش آمار ترک تحصیل بودیم نه افزایش آن؛ افزایشی که ثابت می‌کند هر آنچه کردیم بی‌نتیجه بوده‌است. هر چند آمار بازماندگی از تحصیل در سال‌های اخیر با افت‌هایی هم همراه بوده، اما در نگاه کلی افزایش یافته‌است.
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۹۵، تعداد ۷۷۸ هزار کودک بازمانده از تحصیل در کشور وجود داشته‌است، این عدد در سال ۱۴۰۰ به ۹۱۱ هزار نفر رسیده است. البته آمار ترک تحصیلی‌ها بیش از این آمار رسمی است؛ موضوعی که غلامعلی افروز، استاد دانشگاه تهران به آن اشاره کرد و گفت: «ورودی‌های آموزش و پرورش همگی موفق به پایان تحصیل نمی‌شوند. سالانه حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر وارد کلاس اول دبستان می‌شوند، اما باید پرسید در پایان دبیرستان، چند نفر فارغ‌التحصیل می‌شوند؟ در برخی کشورها، نرخ فارغ‌التحصیلی ۹۵ تا ۹۷ درصد است، اما در ایران حدود ۷۰ درصد است.»
زمینه‌سازی افزایش آسیب‌های اجتماعی
بدون شک پوشش کامل تحصیل کودکان لازم‌التعلیم، همواره یکی از ارکان سیاست‌گذاری اجتماعی دولت‌ها و حوزه آموزش و پرورش در تمامی جوامع دنیا بوده تا با پوشش کامل تحصیلی گامی در راستای اخلاقی کردن جامعه، گسترش عدالت اجتماعی و توسعه پایدار برداشته شود. در این زمینه، اما مسئولان آموزش و پرورش در کشور ما موفق عمل نکرده‌اند. سه‌شنبه هفته گذشته بود که محمدصادق معتمدیان، استاندار تهران در نشست شورا‌های آموزش و پرورش، با بیان اینکه شاخص‌های ترک تحصیل و بازماندگی از تحصیل در جامعه ایران همچنان بالاست، گفت: «بررسی گزارشات آماری نشان می‌دهد به‌رغم تسریع در اسناد و قوانین بالادستی بر تأثیر اجباری و رایگان، شاخص‌های ترک تحصیل و بازماندگی از تحصیل در جامعه ایران همچنان بالاست، به طوری که بازماندگی از تحصیل و ترک تحصیل یکی از اصلی‌ترین چالش‌های نظام آموزش و پرورش ایران بوده که در سال‌های اخیر به ویژه پس از همه‌گیری کووید۱۹ و غیر‌حضوری شدن آموزش‌ها، رشد داشته‌است.»
او در رابطه با نقش و جایگاه آموزش و پرورش اظهار داشت: «مدرسه همان جامعه و جامعه همان مدرسه است و به عبارتی مسیری جز ساختن جامعه‌ای منظم و قوی و کشوری توسعه‌یافته جز از طریق آموزش و پرورش، میسر نیست.»
استاندار تهران با بیان اینکه ترک تحصیل و بازماندگی از تحصیل قطع نظر از دلایل آن، پیامد‌های مهمی دارد، افزود: «بازماندگی از تحصیل باعث می‌شود افراد لازم‌التعلیم بیرون از چرخه نظام تعلیم و تربیت قرار گیرند و همین امر موجبات آسیب‌های اجتماعی عدیده‌ای همچون کودکان کار و خیابانی، بیکاری، بزهکاری و مواردی از این دست را فراهم می‌کند.»
پایین بودن سرانه فضای آموزشی و عدم دسترسی به امکانات آموزشی با کیفیت، آسیب‌پذیری دهک‌های پایین جامعه در برابر هزینه‌های بالای تحصیل در مدارس غیردولتی، برخی دانش‌آموزان را برای همیشه، از این چرخه خارج می‌کند. این را استاندار تهران گفت و اضافه کرد: «قانون تشکیل شورا‌های آموزش و پرورش در استان‌ها و شهرستان‌ها در سال ۱۳۷۲ به تصویب رسیده‌است، این قانون، تلاش جدی در گسترش آموزش و پرورش عمومی و تحت پوشش قرار دادن کلیه اطفال واجدالتعلیم را در دستور کار قرار داده‌است.» این قوانین اما، عمدتاً روی کاغذ باقی مانده. قوانینی که اگر به درستی انجام می‌شد، سال به سال، آمار بازماندگی از تحصیل کاهش می‌یافت.
حال ناخوش تحصیل در مناطق آزاد
وضعیت بازماندگی از تحصیل در مناطق آزاد خوب نیست. هادی عابدی، مدیر کل دفتر امور شورا‌ها و مناطق آزاد وزارت آموزش و پرورش در این رابطه گفت: «در این مناطق تارک تحصیل یا بازمانده از تحصیل به دلیل مسائل فرهنگی زیاد است، بنابراین توجه به آسیب‌های اجتماعی در مناطق مذکور عنایت ویژه‌ای می‌طلبد.»
او درباره ارتقای کیفیت آموزشی و پرورشی در این مناطق اظهار داشت: «به دنبال این هستیم که با مشارکت سازمان‌های منطقه آزاد و حمایت‌های آنها بتوانیم شاخص‌های آموزشی و پرورشی در این مناطق را ارتقا دهیم. اگر نگاه سخت افزاری و نرم‌افزاری به موضوع داشته باشیم، ارتقای سخت‌افزاری با کمک مناطق آزاد و ارتقای نرم‌افزاری با برنامه‌ریزی آموزش و پرورش خواهد بود.»
عابدی با بیان اینکه با چالش‌هایی در این مناطق مواجه هستیم، گفت: «همه مناطق آزاد جزو مناطق مرزی محسوب می‌شوند. یکسری از مناطق نیاز به پیگیری ویژه از بعد آموزشی و پرورشی دارند. در این مناطق رفت و آمد‌ها به داخل و خارج کشور به راحتی در حال انجام است، بنابراین تبادل فرهنگی اتفاق می‌افتد بنابراین نیاز به توجه ویژه مخصوصاً در حوزه پرورشی و در حوزه آسیب‌های اجتماعی داریم.»
هزینه سنگین بر دوش جامعه
اغلب کودکانی که ترک تحصیل می‌کنند، به کودکان کار تبدیل می‌شوند و مشاغلی همچون زباله‌گردی و دستفروشی را پیش می‌گیرند. این کودکان دیگر قادر نیستند جایگاه خود را در نظام آموزشی پیدا کنند. به همین دلیل است که بسیاری از کارشناسان هشدار می‌دهند افزایش میزان ترک‌تحصیل دانش‌آموزان به ویژه در مقطع ابتدایی می‌تواند آسیب‌های غیر قابل جبرانی را در پی داشته باشد؛ موضوعی که اکبر پولادی باغبادرانی، عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی نیز به آن اشاره کرد. او با بیان اینکه دولت باید مراقبت لازم برای ممانعت از ترک تحصیل دانش‌آموزان را داشته باشد، گفت: «دانش‌آموزان جامانده از تحصیل به نوعی در جامعه رها شده‌اند. متأسفانه آینده این گروه از دانش‌آموزان بسیار خطرناک خواهد بود، دولت باید در شناسایی این گروه از دانش‌آموزان از حداکثر توان خود بهره بگیرد، حتی اگر مجبور باشد به دورترین نقطه ایران برود. نظام آموزشی باید مراقب باشد تا ترک تحصیل دانش‌آموزان رخ ندهد، چراکه هزینه سنگینی بر دوش جامعه خواهد گذاشت.»
او در مورد ترک تحصیل دانش‌آموزان اظهار داشت: «ترک تحصیل کودکان در این قرن و زمان حاضر قابل‌قبول نبوده و باعث تأسف است؛ دلایل مختلفی برای این پدیده وجود دارد؛ حتماً باید دولت از حداکثر توان خود برای مقابله با این مسئله بهره بگیرد، حتی اگر چنین مشکلی را در دورترین نقطه کشور شاهد باشیم.» نماینده مردم لنجان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اصل ۳۰ قانون اساسی گفت: «تحصیل رایگان در نقاط مختلف ایران اجرایی می‌شود، اما قطعاً نمی‌توان ادعا کرد آموزش رایگان همان تعلیم با کیفیت است؛ در نظر داشته باشیم امروز در کشور دانش‌آموزی وجود ندارد که شرایط ادامه تحصیل را نداشته باشد، ایجاد شرایط ادامه تحصیل در تمام کشور محقق شده‌است.»
او با تأکید بر اینکه برخی از مدارس مطالبات کمک مالی از والدین دانش‌آموزان دارند، تصریح کرد: «برخی از مدارس کشور به دلیل مشکلات مالی و عدم حمایت لازم مطالباتی از والدین دانش‌آموزان دارند که با مشارکت خانواده‌ها این کمک‌ها ممکن خواهد بود، اما اجباری برای این مهم نباید وجود داشته باشد؛ گاهی به دلایل جانبی همچون فقر خانواده‌ای از حضور فرزندان خود در مدارس ممانعت می‌کنند که عاملی بر ترک تحصیل آنها می‌شود باید این عوامل را کمرنگ کنیم، در این بین هزینه‌های دیگر نظیر ایاب و ذهاب و سرویس مدارس و کلاس‌های تقویتی هم وجود دارد.» این نماینده مردم در مجلس دوازدهم گفت: «تحصیل رایگان در کشور عملیاتی شده‌است، اما حمایت‌های لازم برای کیفی‌سازی آموزش، نیازمند هزینه است و این مسئله فشار برای خانواده‌های کم‌درآمد خواهد بود، والدین ناچار می‌شوند انتخاب و فشار اقتصادی وارده از سوی مدارس را تحمل کنند، ترک تحصیل دانش‌آموزان بی‌تردید آینده قابل‌قبولی برای آنها نخواهد داشت.»
دغدغه وزارت آموزش و پرورش
هفته گذشته بود که علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش حل مشکل بازماندگان از تحصیل را یکی از دغدغه‌های این وزارتخانه برشمرد. او در حاشیه جلسه هیئت دولت در جمع خبرنگاران در خصوص برنامه وزارت آموزش و پرورش برای بازماندگان از تحصیل گفت: «این موضوع یکی از دغدغه‌های جدی ماست و در حال تهیه سازوکار‌هایی هستیم تا یک سیستم آموزشی منعطفی طراحی کنیم. بخش‌های مختلف درگیر بوده و در حال ارائه این خدمات هستند. مدارس ویژه کودکان کار فعال هستند، اما معتقدیم که باید روش‌های متنوع‌تر و اقدامات اثربخش‌تری انجام دهیم که در دستور کار قرار دارد.»
بدون شک علاوه بر آموزش و پرورش، سایر دستگاه‌ها نیز باید در این زمینه همکاری داشته‌باشند تا در‌های بی‌سوادی و کم‌سوادی را ببندند. اگر مسئولان به این درک برسند که آموزش و پرورش اولویت بسیار زیادی دارد و در پی تعلیم و تربیت صحیح است که اتفاقات مثبتی در کشور رخ می‌دهد پس باید همه تلاش‌خود را برای مقابله با ترک تحصیل و ارتقای کیفیت آموزش و پرورش به کار ببرند. در غیر این صورت معلوم نیست که چه بر سر آینده‌سازان کشور بیاید و جامعه با چه بحران‌هایی مواجه شود.
source