گروه فرهنگ و هنر «سدید»؛ ملت‌ها در مواجهه با میراث جنگ‌ها، بسته به آنکه در طرف پیروز جنگ ایستاده‌اند یا طرف شکست‌خورده آن، مواجه روشنی با این پدیده دارند. اگر ملتی در طرف شکست‌خورده یک جنگ ایستاده باشد، همچون آلمان‌ها تلاش می‌کند تا با بسط ادبیاتی ضدجنگ، ایدئولوژی عامل جنگ را مخدوش و رهبران جنگ‌طلب را محکوم کند. در عین حال مرثیه برای جان‌های از دست رفته، تا مدتی اندوه ملی را در پی خود به همراه دارد. با این حال اگر ملتی در طرف پیروز جنگ قرار گیرد، با قهرمان‌سازی از فرماندهان، افزایش غرور ملی و اهریمن‌سازی از دشمن، تلاش می‌کند تا بساط سلطه خود را بیش از پیش گسترده ساخته و زمینه‌های استعمار خود را فراهم سازد. حال، اما مواجهه ملت ما با جنگ هشت‌ساله، از سنخ هیچ یک از رفتار‌های پیش‌گفته نیست. اگر راهیان نور را یکی از شیوه‌های مواجهه ما با این میراث مقدس بدانیم، آنگاه سؤال اصلی آن است که این پدیده را چگونه می‌توان صورت‌بندی کرد؟ دکتر اسماعیل فراهانی تلاش داشته است در قالب کتاب «میراث مقدس و جنگ ناتمام»، پدیده راهیان نور را به‌عنوان نحوه مواجهه ما ایرانیان با دفاع مقدس صورت‌بندی کند.
انسان‌شناسی اهالی جبهه
جنگ‌ها در ماهیت خود پدیده‌ای نظامی هستند، البته در ضمن این پدیده نظامی می‌توان درون‌مایه‌های سیاسی را نیز دنبال کرد؛ اما به‌واقع ماهیت جنگ‌ها از سنخ امر نظامی هستند. جنگ ایران و عراق یا به عبارتی جنگ هشت‌ساله دفاع مقدس یک رخداد تاریخی کثیرالاضلاع است، اما ورای وجوه نظامی و سیاسی ماجرا، ویژگی‌هایی این رخداد را از جنگ‌های گذشته در ایران و شاید دیگر نقاط دنیا متمایزتر کرده است، این تمایز به عالمِ آدم‌های این جنگ، قاطبه جامعه و جمعیت جنگ رفته و مواجه شده با جنگ بازمی‌گردد. به این ترتیب می‌شود واژه جنگ را غالباً نشانگر وجوه نظامی و سیاسی ماجرا دانست و، اما در این‌سو، کلمه «جبهه» و در تعبیری کلان‌تر «جبهه‌گیان» را مختص عالم آدم‌های جنگ تلقی کرد. این هویت انسانی جنگ در طی بیش از سه دهه گذشته، به دلایل مختلف حتی بر وجوه سیاسی و نظامی جنگ نیز سیطره داشته است. کتاب میراث مقدس و جنگ ناتمام به‌نوعی تلاش دارد تا ما را به وجوه آرمانی و انسانی جنگ رهنمون سازد. محتوای فصول این کتاب به شرح زیر است:
در فصل اول مبادی و مبانی تحقیق توضیح داده شده و در فصل دوم چرایی ضرورت توجه به جنگ و اهمیت پاسداشت «یاد»ها برای زدودن فراموشی و غلبه بر نسیان. در این فصل نویسنده به درستی به تفاوت موزه و زیارت‌گاه، گردشگر با زائر و جایگاه‌های مقدس (زیارتی) و اینکه کاروان‌های راهیان همان زائران یا به عبارتی سالکان حضورند پرداخته است.
در فصل سوم چند و، چون پیدای کاروان‌های راهیان نور مورد توجه واقع شده و در ادامه بحث موضوع روایت و راویان و روایتگری جنگ به میان آمده است؛ همچنین فصل چهارم مربوط است به نقش امام خمینی (ره) در بررسی شکل‌گیری و بسط کاروانیان راهیان نور و سفر رهبر معظم انقلاب به مناطق جنگی. فصل پنجم به نقش هیئت‌های مذهبی و اهمیت شعر‌های اعتراضی و اشعار حسرت پس از جنگ پرداخته است و فصل ششم نقش هنر و ارتباط میان ادبیات خصوصاً نقل خاطرات در بسط فرهنگ جبهه و جنگ بین راهیان در مناطق جنگی توضیح داده شده است. کتاب در فصل هفتم، نقش تحولات فرهنگی سیاسی دهه‌ی هفتاد و هشتاد و جریان‌شناسی وضعیت اجتماعی حاصل از نگرش لیبرال‌مآبان و تکنوکرات‌ها را مورد بحث قرار داده و حرکت مقابله‌های ایجابی نیرو‌های حزب‌الله در برابر این وضعیت و بازتولید فرهنگ انقلابی مورد بررسی قرار گرفته است؛ از جمله مسائل مهم این فصل، نقش کاروان‌های راهیان نور در برابر گسست یا شکاف نسلی محل توجه واقع شده است. فصل هشتم و انتهای کتاب را می‌شود جوهر و جان مایه همه فصول کتاب و برآمده از نگرش اجتهادی و انتقادی مؤلف دانست، در سطور پایانی این فصل پیوستگی جنگ با انقلاب و انقلاب اسلامی با تاریخ صدر اسلام و بازگشت به ارزش‌های انقلابی اسلامی در دوران جنگ به‌عنوان زمینه تداوم فرهنگ دفاع مقدس جاری و پایان‌ناپذیر در مقابل دفاع مقدس موزه‌ای و تقویمی! تا برپایی انقلاب حضرت قائم آل محمد (عج) و اقامه عدل جهان گستر از منظر مؤلف مورد اشاره دقیق قرار گرفته است.
راهیان جاری یا موزه‌ای؟
اسماعیل نوده فراهانی درباره صورت‌بندی راهیان نور در این اثر می‌گوید:
راهیان نور پایگاه جدال میان دو استعاره متفاوت از دفاع مقدس است؛ دفاع مقدس موزه‌ای و دفاع مقدس جاری. دفاع مقدس موزه‌ای، تفکری است که جنگ را تمام شده میبیند و به نام‌گذاری بزرگراهها به نام شهدا و محصور کردن شهید در گور‌های یکدست و استاندارد بسنده می‌کند. دفاع مقدس موزه‌ای از گورستان محاصره ۱۹۴۲ در شوروی الگو میگیرد و برای مرگ «ننه علی» و برچیدن آلونک وی روزشماری می‌کند. دفاع مقدس موزه‌ای جنگ را به اسطورههای همت و باکری محدود می‌کند و راه شهدا را دستنیافتنی میسازد تا از عکسهای یادگاری با همت و باکری و شرکت در جلسات مدیریت جنگ در خط مقدم تهران، آبرویی کسب کند. اما دفاع مقدس جاری نظر متفاوتی دارد: «خداوندا، این دفتر و کتاب شهادت را همچنان به روی مشتاقان باز و ما را هم از وصول به آن محروم مکن. خداوندا، کشور ما و ملت ما هنوز در آغاز راه مبارزهاند و نیازمند به مشعل شهادت، تو خود این چراغ پر فروغ را حافظ و نگهبان باش. خوشا به حال این ملت، خوشا به حال شما زنان و مردان، خوشا به حال جانبازان و اسرا و مفقودین و خانوادههای معظم شهدا و بدا به حال من که هنوز ماندهام و جام زهرآلود قبول قطعنامه را سرکشیده‌ام و در برابر عظمت و فداکاری این ملت بزرگ احساس شرمساری میکنم؛ و بدا به حال آنانی که در این قافله نبودند.»
در بخشی از این کتاب چنین می‌خوانیم:
در حال حاضر سه نوع «راهیان نور» وجود دارد: راهیان نور تجربه شده، راهیان نور دیده شده، راهیان نور تحقیق شده. راهیان نور تجربه شده یعنی همین کاروان‌هایی که سالیانه عده‌ای از مردم را برای بازدید از مناطق عملیاتی به جنوب و غرب کشور می‌برند و همه زائران آن، این اردو را به‌نوعی زیسته و تجربه کرده‌اند. دوم «تصویر راهیان نور» یا راهیان نور رسانه‌ای شده است. یعنی کاروان‌هایی که شبکه‌های تلویزیونی، رادیویی، وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها، مطبوعات، فیلم‌ها و رمان‌ها ترسیم و بازنمایی کرده‌اند که آن را «راهیان نور دیده شده» می‌نامیم؛ زیرا ما تصویر یا بازنمایی دائمی‌ای از آن را می‌بینیم یا می‌شنویم. سوم «راهیان نور تحقیق شده» است. یعنی کاروان‌هایی که برنامه‌ریزان، مدیران، محققان و متخصصان آن را در کتاب‌ها، مجلات، گزارش‌ها و تحقیقات، ترسیم و شناسایی کرده‌اند؛ این یخش بسیار خلوت است.
در پایان باید گفت که کتاب «میراث مقدس و جنگ ناتمام» اثر دکتر اسماعیل نوده فراهانی، جامعه‌شناس و فارغ‌التحصیل دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی از دانشگاه است که توسط انتشارات سوره به زیور طبع آراسته شده و در نمایشگاه کتاب تهران در دسترس قرار دارد. خواندن این کتاب به واسطه اتصالی که تلاش دارد تا میان دنیای امروز ما و میراث انسانی دفاع مقدس برقرار سازد، خالی از لطف نخواهد بود.
/انتهای پیام/
source