فناوری دیجیتال، همان‌گونه که فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای رشد، یادگیری و تعامل فراهم آورده، مخاطراتی پنهان نیز برای حقوق بنیادین کودکان به همراه داشته است.
گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، محمدمهدی سیدناصری* ـ در جهان پرشتاب امروز که مرز میان فضای واقعی و مجازی رنگ باخته و کودکان نسل جدید پیش از آن‌که نخستین واژه‌ها را بر زبان بیاورند، نخستین عکس‌هایشان در شبکه‌های اجتماعی ثبت و منتشر می‌شود، پرسش‌های نوینی درباره حریم خصوصی، کرامت انسانی، و مسئولیت والدین در برابر کودکان شکل گرفته است.
فناوری دیجیتال، همان‌گونه که فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای رشد، یادگیری و تعامل فراهم آورده، مخاطراتی پنهان نیز برای حقوق بنیادین کودکان به همراه داشته است؛ مخاطراتی که اغلب در پوشش صمیمیت خانوادگی یا سرگرمی‌های آنلاین پنهان می‌مانند. یکی از نمود‌های بارز این چالش، پدیده «شیرنتینگ» (Sharenting) یا به‌اشتراک‌گذاری بی‌قاعده تصاویر و اطلاعات کودکان توسط والدین در رسانه‌های اجتماعی است.
این رفتار که گاه از سر مهر است و گاه از روی ناآگاهی، می‌تواند پیامد‌هایی جدی بر حریم خصوصی، سلامت روانی و آینده دیجیتال کودکان داشته باشد. در این میان، مسئله مسئولیت قانونی والدین نسبت به فعالیت‌های آنلاین فرزندان خود به یکی از مهم‌ترین مباحث حقوق کودک و سیاست‌گذاری دیجیتال بدل شده است. در چنین بستر پیچیده‌ای، نیاز به بازتعریف رابطه والدین با فرزندان در محیط دیجیتال، بازشناسی مرز‌های حریم خصوصی کودکان و بازنگری در مسئولیت‌های حقوقی والدین بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
مسئولیت‌های والدین در قبال فعالیت‌های آنلاین کودکان
والدین نقش کلیدی در نظارت بر فعالیت‌های آنلاین فرزندان خود دارند. این مسئولیت‌ها شامل:
۱. نظارت بر استفاده از اینترنت: والدین باید بر محتوایی که فرزندانشان در فضای مجازی مشاهده می‌کنند نظارت داشته باشند و از دسترسی آنها به محتوای نامناسب جلوگیری کنند.
۲. آموزش سواد دیجیتال: آموزش مهارت‌های لازم برای استفاده ایمن و مسئولانه از فناوری‌های دیجیتال به کودکان از وظایف والدین است.
۳. استفاده از ابزار‌های کنترل والدین: استفاده از نرم‌افزار‌ها و تنظیمات موجود در دستگاه‌ها برای محدود کردن دسترسی به محتوای خاص و مدیریت زمان استفاده از اینترنت.
۴. گفت‌و‌گو با فرزندان: ایجاد فضای باز برای گفت‌و‌گو درباره تجربیات آنلاین کودکان و تشویق آنها به گزارش رفتار‌های نگران‌کننده.
پدیده «شیرنتینگ» و تأثیر آن بر حریم خصوصی کودکان
«شیرنتینگ» (Sharenting) به عمل والدینی اطلاق می‌شود که اطلاعات، تصاویر و جزئیات زندگی فرزندان خود را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند. اگرچه این اقدام ممکن است با نیت به اشتراک‌گذاری لحظات خوشایند انجام شود، اما می‌تواند پیامدهای منفی برای حریم خصوصی و حقوق کودکان داشته باشد.
خطرات شیرنتینگ چیست؟
۱. نقض حریم خصوصی: کودکان ممکن است بدون رضایت خود، در معرض دید عموم قرار گیرند، که می‌تواند منجر به احساس شرمندگی یا ناراحتی در آینده شود.
۲. سرقت هویت: اطلاعات شخصی کودکان می‌تواند توسط افراد سودجو برای مقاصد مخرب استفاده شود.
۳. تأثیر بر روابط والد-فرزند: کودکان ممکن است احساس کنند که حریم خصوصی آنها توسط والدین نادیده گرفته شده است، که می‌تواند به کاهش اعتماد منجر شود.
توصیه‌ها برای والدین
برای ایفای مؤثر مسئولیت‌های قانونی در قبال فعالیت‌های آنلاین کودکان، والدین می‌توانند اقدامات زیر را انجام دهند:
۱. آموزش مداوم: به‌روز نگه‌داشتن دانش خود درباره فناوری‌های جدید و خطرات مرتبط با آنها.
۲. استفاده از ابزار‌های کنترل والدین: بهره‌گیری از نرم‌افزار‌ها و تنظیمات موجود برای نظارت و مدیریت فعالیت‌های آنلاین کودکان.
۳. ایجاد فضای گفت‌و‌گو: تشویق کودکان به صحبت درباره تجربیات آنلاین خود و ایجاد اعتماد برای گزارش مشکلات.
۴. همکاری با مدارس و نهاد‌های آموزشی: مشارکت در برنامه‌های آموزشی مرتبط با سواد دیجیتال و امنیت آنلاین.
در دنیای دیجیتال امروز، مسئولیت‌های والدین در قبال فعالیت‌های آنلاین کودکان اهمیت فزاینده‌ای یافته است. قوانین و مقررات مختلف در کشور‌های گوناگون بر نقش کلیدی والدین در حفاظت از حقوق و امنیت کودکان در فضای مجازی تأکید دارند. با این حال، چالش‌های متعددی در این مسیر وجود دارد که نیازمند آگاهی، آموزش و همکاری مستمر والدین با نهاد‌های مختلف است.
تنها با تلاش‌های مشترک می‌توان محیطی ایمن و سالم برای کودکان در فضای دیجیتال فراهم کرد. دورانی که در آن والدین، ناآگاهانه و از سر احساس، لحظه‌های زیست کودک را به صحنه‌ای عمومی در شبکه‌های اجتماعی بدل می‌کردند، باید پایان یابد. کودکان، حتی در خردترین سنین، واجد حقوقی مستقل، کرامت انسانی و حریمی شخصی‌اند که حتی والدین نیز حق تعرض به آن را ندارند. پدیده «شیرنتینگ» اگرچه در ظاهر، بی‌خطر و گاه دلنشین می‌نماید، در واقع می‌تواند یکی از جدی‌ترین تهدید‌ها برای امنیت روانی، اجتماعی و اطلاعاتی کودکان باشد؛ تهدیدی که گاه آینده دیجیتال آنان را با مخاطرات جبران‌ناپذیر مواجه می‌سازد.
قانون‌گذاران در کشور‌های پیشرو، به‌درستی در حال بازنگری در جایگاه حقوقی والدین در عرصه دیجیتال‌اند؛ آنها می‌کوشند تا مرز‌های مسئولیت، رضایت، و استقلال کودک را در جهان مجازی بازتعریف کنند. در ایران نیز، هرچند گام‌های اولیه برداشته شده، اما هنوز نیازمند تدوین سیاست‌هایی جامع، فرهنگ‌سازی فراگیر، آموزش والدین و ارتقای سواد رسانه‌ای هستیم.
مسئولیت قانونی والدین در قبال فعالیت‌های آنلاین کودکان تنها به مراقبت فنی محدود نمی‌شود، بلکه باید شامل اخلاق، حقوق، احترام به کرامت کودک و درک جایگاه او به‌مثابه یک سوژه حقوقی نیز باشد. در پایان، آینده‌ای ایمن و انسانی در فضای دیجیتال تنها با هم‌افزایی میان خانواده، دولت، نهاد‌های آموزشی، رسانه‌ها و خود کودکان ممکن است؛ آینده‌ای که در آن، هر کلیک والدین آگاهانه، هر تصویر با رضایت و هر اقدام با احترام به شأن کودک انجام گیرد. تنها در چنین صورتی می‌توان ادعا کرد که کودکی در عصر فناوری نه تنها تهدید نشده، بلکه پاس داشته شده است.
* مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق کودکان
source