مایکروسافت چگونه از انحصار مرورگر تا پرداخت میلیاردی عقب‌نشینی کرد؟

دهه ۲۰۰۰ میلادی برای مایکروسافت، فقط دوران پیشرفت نرم‌افزار نبود؛ بلکه نقطه آغاز یک نبرد حقوقی طولانی با اتحادیه اروپا بود. ماجرایی که به یکی از بزرگ‌ترین پرونده‌های ضدانحصاری تاریخ فناوری تبدیل شد و مسیر رقابت مرورگرها را برای همیشه تغییر داد.

آغاز ماجرا: مرورگر پیش‌فرض و انحصار پنهان

در اواخر دهه ۹۰ میلادی و اوایل دهه ۲۰۰۰، ویندوز مایکروسافت به سیستم‌عامل غالب رایانه‌های جهان تبدیل شده بود. اما موضوع زمانی جنجالی شد که اتحادیه اروپا مدعی شد مایکروسافت با نصب مرورگر Internet Explorer به‌صورت پیش‌فرض در ویندوز، فضای رقابت را از سایر مرورگرها گرفته و رفتاری انحصارطلبانه دارد.

مرورگرهای رقیب مثل Netscape، Opera و بعدها Firefox عملاً از دید کاربران پنهان می‌ماندند، زیرا کاربران عادی با همان مرورگر پیش‌فرض ویندوز، وارد اینترنت می‌شدند.

🔹 شکایت رسمی و آغاز جنگ حقوقی

در سال ۲۰۰۰ میلادی، اتحادیه اروپا به‌صورت رسمی از مایکروسافت شکایت کرد و خواستار توضیح درباره رفتارهای ضد رقابتی‌اش شد. اتحادیه اعلام کرد که مایکروسافت با قدرت غالب خود در بازار سیستم‌عامل، رقبا را در بازار مرورگر حذف می‌کند.

این پرونده به سرعت گسترش یافت و به بررسی سایر نرم‌افزارهای ادغام‌شده در ویندوز مثل مدیاپلیر نیز کشیده شد.

🔹 حکم تاریخی و جریمه‌های سنگین

در سال ۲۰۰۴، دادگاه اتحادیه اروپا به نفع شکایت‌کنندگان رأی داد و مایکروسافت را به پرداخت جریمه‌ای معادل ۵۰۰ میلیون یورو محکوم کرد. این فقط آغاز جریمه‌ها بود. در سال‌های بعد، به‌دلیل عدم همکاری کامل مایکروسافت و تأخیر در اجرای دستورات اتحادیه، مجموع جریمه‌ها از ۲ میلیارد یورو عبور کرد.

🔹 راه‌حل اجباری: Ballot Screen

در نهایت، مایکروسافت برای حل مشکل و جلوگیری از جریمه‌های بیشتر، راه‌حلی با اتحادیه توافق کرد:
از سال ۲۰۱۰ به بعد، در نسخه‌های اروپایی ویندوز، صفحه‌ای به نام Ballot Screen نمایش داده می‌شد که به کاربر اجازه می‌داد از میان مرورگرهای مختلف (Chrome، Firefox، Opera، Safari و غیره) یکی را انتخاب کند.

این راهکار، گامی مهم در جهت افزایش شفافیت رقابتی در بازار نرم‌افزار اروپا بود.

🔹 تأثیرات بلندمدت این نبرد

این پرونده فقط محدود به مایکروسافت نبود؛ بلکه نقطه عطفی در نظارت بر غول‌های فناوری شد. پس از این ماجرا، اتحادیه اروپا به‌طور فعال شرکت‌هایی مانند گوگل، اپل و آمازون را نیز از نظر ضدانحصار بررسی کرد.

در واقع، شکایت از مایکروسافت و جریمه‌های بعدی، به‌نوعی بنیان‌گذار عصر جدیدی از نظارت بر قدرت بازار پلتفرم‌های دیجیتال بود.

🔹 مایکروسافت امروز: تغییر رویکرد یا تاکتیک تازه؟

در سال‌های بعد، مایکروسافت با مدیرعاملی ساتیا نادلا، مسیر خود را به‌سمت همکاری، شفافیت بیشتر و باز کردن درهای اکوسیستمش به روی رقبا تغییر داد. مرورگر Edge جایگزین IE شد و بر پایه Chromium (پروژه منبع‌باز گوگل) توسعه یافت. اما بسیاری از کارشناسان باور دارند که این تغییر، بیشتر یک تغییر تاکتیکی هوشمندانه بود تا تحول بنیادی در فلسفه مایکروسافت.

🔍 نتیجه‌گیری

پرونده اتحادیه اروپا علیه مایکروسافت، فقط یک جنگ حقوقی نبود؛ بلکه نماد آغاز دوران جدیدی در مدیریت بازار فناوری بود. بازاری که در آن دیگر انحصار، بدون پاسخ باقی نمی‌ماند و کاربران فرصت انتخاب واقعی پیدا می‌کنند. امروز که دوباره بحث‌های انحصارگرایی درباره شرکت‌هایی مثل اپل و گوگل مطرح است، مرور این پرونده تاریخی می‌تواند درس‌آموز و هشداردهنده باشد.