فضای مجازی اعتماد به نفس کودکان را شرطی می‌کند

یک روانشناس در گفت‌و‌گو با آنا:

یک روانشناس هشدار می‌دهد که کودکان در فضای مجازی نه بر پایه توانایی‌های درونی، بلکه بر اساس تعداد لایک و توجه دیگران احساس ارزشمندی می‌کنند. روندی که اعتماد به نفس آنها را شکننده، ناپایدار و وابسته به تأیید بیرونی می‌سازد.

زینب حاج‌کاظمی، روانشناس و استاد دانشگاه آزاد، در گفت‌و‌گو با خبرنگار آناتک در رابطه با تاثیرات حضور کودکان در اینستاگرام،  اظهار کرد: در سنین کودکی، پدیده‌ای به نام خودمحوری یا خودمیان‌بینی که «ژان پیاژه» آن را مطرح کرده، رایج است. به این معنا که کودک هنوز درکی پایدار از خود و دیگران ندارد و خود را محور تمام امور می‌داند.

 وی گفت: اینستاگرام با ویژگی‌هایی که دارد، باعث می‌شود این بخش فعال‌تر شود. مثلاً زمانی که والدین یا خود کودک عکسی منتشر می‌کنند با کپشن‌هایی مثل «دختر خوشگل من» کودک به این نتیجه می‌رسد که دیده شدن و جذب توجه کردن، یک ارزش مثبت است.

وی افزود: این فرایند باعث می‌شود کودک قبل از رسیدن به سن مناسب (۱۱ تا ۱۳ سالگی) وارد مرحله خودپندارهٔ اجتماعی شود در حالی‌که هنوز خودپنداره فردی او شکل نگرفته است. این روند می‌تواند آسیب‌زننده باشد.

تأثیر مقایسه شدن در فضای مجازی بر سلامت روان کودک

وی در ادامه درباره تأثیر مقایسه شدن در فضای مجازی بر سلامت روان کودک گفت: کودک هنوز نمی‌داند که آدم‌ها با هم متفاوت‌اند. در اینستاگرام تصاویری از کودکانی دیده می‌شود که لباس برند دارند، در خانه‌های بزرگ زندگی می‌کنند یا دائم در سفرند. این تصاویر گزینشی و غیرواقعی باعث می‌شوند کودک خود را با آنها مقایسه کند و فکر کند چون مثل آنها نیست، دارای نقص است.

وی ادامه داد: این مقایسه‌ها موجب کاهش عزت نفس، اضطراب و حتی افسردگی در کودکان می‌شود. افسردگی در کودکان ممکن است با بی‌انگیزگی در تحصیل، بی‌عاطفگی یا نوسانات شدید عاطفی مانند پرخاشگری یا بی‌تفاوتی همراه باشد.

مقایسه‌ها موجب کاهش عزت نفس، اضطراب و حتی افسردگی در کودکان می‌شود. افسردگی در کودکان ممکن است با بی‌انگیزگی در تحصیل، بی‌عاطفگی یا نوسانات شدید عاطفی مانند پرخاشگری یا بی‌تفاوتی همراه باشد

حاج‌کاظمی در پاسخ به این پرسش که چرا دیده شدن و ارزیابی شدن در فضای مجازی باعث کاهش اعتماد به نفس می‌شود، گفت: اعتماد به نفس یعنی فرد با تمام نقص‌هایش خودش را بپذیرد. کودک باید باور داشته باشد که حتی اگر دیده نشود، تلاش او ارزشمند است. اما فضای مجازی تنها زمانی کودک را ارزشمند نشان می‌دهد که ظاهر جذاب یا مهارت خاصی برای جلب توجه داشته باشد.

وی افزود: وقتی لایک و دیده شدن معیار ارزش کودک می‌شود، اعتماد به نفس او مشروط و شکننده می‌شود. اگر کودک در یک پست لایک زیادی نگیرد، تمام ارزش‌های خود را زیر سوال می‌برد.

نقش تصویرمحوری اینستاگرام بر هویت عاطفی کودکان

وی درباره نقش تصویرمحوری اینستاگرام بر هویت عاطفی کودکان گفت: هویت عاطفی یعنی کودک بتواند احساساتش را بشناسد، بیان و مدیریت کند. اما اینستاگرام اجازه تجربه واقعی احساسات را به کودک نمی‌دهد. احساسات در این فضا اغراق شده یا ساختگی نمایش داده می‌شوند.

کودک باید احساس کند حتی اگر دیده نشود، تلاشش ارزشمند است. اما فضای مجازی تنها زمانی کودک را ارزشمند نشان می‌دهد که ظاهر جذاب یا مهارت خاصی برای جلب توجه داشته باشد

وی تأکید کرد: کودک یاد می‌گیرد احساساتش را برای جلب توجه بازی کند، نه آن‌که آن‌ها را واقعاً تجربه کند. این جدا شدن از احساس واقعی در آینده به ناتوانی در شناخت و تنظیم هیجانات منجر می‌شود.

حاج کاظمی درباره اینکه وابستگی به توجه و تأیید مجازی چگونه باعث اختلال در درک ارزش واقعی می‌شود اظهار کرد: ارزش واقعی کودک باید از درون خودش شکل گیرد. از تلاش، کاوش، خلاقیت و مهربانی. اما در فضای مجازی ارزش کودک وابسته به لایک، کامنت و بازدید است.

وی گفت: کودک باور می‌کند فقط زمانی خوب است که دیگران به او بگویند. این باعث می‌شود ارزش درونی او شکل نگیرد یا آسیب ببیند.

این روانشناس در پاسخ به این سوال که تحت چه شرایطی توجه زیاد در فضای مجازی می‌تواند منجر به اضطراب اجتماعی شود، گفت: اگر کودک دائماً در معرض توجه و تحسین در فضای مجازی باشد، وابسته به تأیید دیگران می‌شود. این وابستگی باعث اضطراب اجتماعی می‌شود، چون کودک همیشه نگران ارزیابی دیگران است.

ارزش واقعی کودک باید از درون خودش شکل گیرد. از تلاش، کاوش، خلاقیت و مهربانی. اما در فضای مجازی ارزش کودک وابسته به لایک، کامنت و بازدید است

وی ادامه داد: در نتیجه ممکن است کودک از روابط واقعی پرهیز کند یا نتواند نقد و ارزیابی را تحمل کند. در سنین نوجوانی و جوانی، این مسئله ممکن است به ترس از صحبت در جمع، خجالت از ظاهر و حتی گرایش افراطی به جراحی زیبایی منجر شود.

اهمیت تجربه‌های واقعی در رشد سالم روانی کودکان

حاج‌کاظمی با تأکید بر اهمیت تجربه‌های واقعی در رشد سالم روانی کودکان گفت: رشد اجتماعی و روانی سالم نیازمند روابط انسانی واقعی، بازخورد‌های واقعی و تجربه‌های زیسته است. اگر کودک زود و مکرر در فضای مجازی بدون نظارت والدین حضور یابد، مرز بین خود واقعی و تصویر اجتماعی مخدوش می‌شود.

وی هشدار داد: این وضعیت فشار دائمی برای دیده شدن را ایجاد می‌کند و مانع از شکل‌گیری عزت نفس، اعتماد به نفس و هویت عاطفی سالم می‌شود. در نهایت، کودکانی که در این فضا رشد می‌کنند، پیش از آنکه فرصت ساختن هویت و احساسات درونی را داشته باشند، آن را به نگاه دیگران واگذار می‌کنند و این می‌تواند زمینه‌ساز آسیب‌های روانی عمیق در بزرگسالی شود.