جوان آنلاین: کافی است یک بار در طریق‌الحسین قدم گذاشته باشید و شهد شیرین پیاده‌روی در این مسیر بهشتی در کام‌تان نشسته باشد تا تمام طول سال را بی‌قرار باشید و تمام برنامه‌های زندگی‌تان را بر مبنای این تنظیم کنید که بتوانید سال دیگر هم در مشایه قدم بگذارید و یک بار دیگر لذت رفتن به سوی کشتی هدایت حسین (ع) را تجربه کنید، به همین خاطر هم است که هر سال با وجود گرم شدن هوا و سخت‌تر شدن شرایط از تعداد زائران اربعین حسینی نه فقط کم نمی‌شود بلکه این طریق عاشقان تازه‌ای پیدا می‌کند؛ زنان و مردانی که با نهایت اشتیاق کوله‌بارشان را می‌بندند و سختی راه و گرمای هوا را به جان می‌خرند تا حلاوت زیارت اربعین و طی کردن عمود‌های مسیر مشایه در وجودشان بنشیند. به هر عمود که می‌رسید انگار اشتیاق‌تان برای پیاده‌روی بیشتر می‌شود و امیدوارانه‌تر گام برمی‌دارید؛ گام‌هایی که امسال بیش از هر زمان دیگری با دعای فرج و دعا برای مردم مظلوم غزه به خصوص زنان و کودکان گره خورده است؛ زنان و دخترانی که جلوه‌ای عظیم از مشارکت اجتماعی زنانه را با حضور پرصلابت‌شان در راهپیمایی اربعین به تصویر می‌کشند؛ زنان پرورش یافته در مکتب عاشورا که در طول تاریخ یکی از برجسته‌ترین نقاط عطف حضور و تأثیرگذاری آنان بوده و است.
«تاریخ کربلا یک تاریخ و حادثه مذکر- مؤنث است؛ حادثه‌ای که مرد و زن هر دو در آن نقش دارند، ولی مرد در مدار خودش و زن در مدار خودش» این کلام شهید مرتضی مطهری در کتاب حماسه حسینی است، وقتی که می‌خواهد به نقش زنان در واقع عاشورا و کربلا ورود یابد. بر این اساس و با نگاهی اجمالی به آثار و پژوهش‌های تولیدشده در حوزه عاشورا، از پیش از آغاز تا پس از رسیدن کاروان اسرا به شام می‌توان نقش پررنگ زنان در سایه رهبری و زعامت حضرت زینب (س) را به روشنی دریافت. بر این اساس مکتب عاشورا دارای مؤلفه‌های فراوانی است که بخش مهمی از این مؤلفه‌ها بر وظایف و توانمندی‌های زنان و استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آنان استوار است. همچنان که کاروان اسرای کربلا مرکب از همسران و فرزندان شهدای کربلا در طول مسیر کربلا تا شام در بزنگاه‌های مختلف با سخنرانی‌های غرا، واکنش‌های درست و نقش‌آفرینی بجا، در به ثمر نشستن قیام عاشورا نقش حیاتی ایفا کرد، اما از آنجا که مکتب عاشورا و درس‌های قیام کربلا تا همیشه تاریخ جاری است، شاید بتوان جلوه‌ای دیگر از نقش‌آفرینی‌های اجتماعی و سیاسی زنان را در همین حضورشان در حماسه پیاده‌روی اربعین مشاهده کرد.
برکات حضور زنان در حماسه راهپیمایی اربعین
به طور یقین حضور زن ایرانی در این حرکت نمادین مذهبی- سیاسی پیام‌های متعددی را درباره‌شان، جایگاه و نقش‌آفرینی وی به دنیا مخابره می‌کند، به همین خاطر پیاده‌روی اربعین از جمله مناسکی است که مانند حج ابراهیمی و سایر مناسک دینی به جنسیت خاصی تعلق ندارد و زن و مرد، کودک و پیر و جوان و هر کس که در دلش به حسین (ع) تعلق خاطر دارد، برای طی طریق در منازل عاشقی باید در این مسیر پا بگذارد، بنابراین حماسه اربعین فرصت تاریخی است تا شأن و جایگاه واقعی زنان و تأثیرگذاری عظیم‌شان در حرکت‌های اجتماعی به آنان یادآوری شود. همان‌گونه که هزارو۴۰۰سال بعد در انقلاب اسلامی، زنان خود به میدان آمدند و در جنگ تحمیلی همسران و فرزندان‌شان را به میدان فرستادند و بدون همراهی، همدلی و پایمردی آنها هیچ حرکت اجتماعی مهمی صورت نمی‌گرفت. این روز‌ها همزمان با پیاده‌روی اربعین، زنانی که زینبی اندیشیده و زینبی رفتار می‌کنند نیز قدم در مسیر عاشقی می‌گذارند.
هویت‌یابی با حضور در دل حماسه
حضور در زیارتگاه‌ها و سفرهایی، چون پیاده‌روی اربعین یکی از این موقعیت‌هاست که با هویت اجتماعی در ارتباط است. پیاده‌روی اربعین یک مراسم مذهبی و معنوی است که هرساله میلیون‌ها نفر، از جمله زنان، به سمت کربلا در عراق سفر می‌کنند. برای زنانی که در این سفر شرکت می‌کنند، این تجربه می‌تواند یـک فرصـت برای بازیابـی هویت و نزدیک‌تر شـدن به اعتقادات و ارزش‌های خود باشـد. زنان می‌توانند با مطالعه و بررسی عمیق‌تر درباره معانی و مفاهیم مذهبی مراسـم اربعین، هویت خود را بازیابی کنند. درک عمیق‌تر از اعتقادات و معتقدات مذهبی می‌تواند احسـاس ارتباط بیشتری بـا دیـن و هویـت مذهبی به همراه داشـته باشـد. برای توضیح این موضوع باید گفت هویت زنان از مجموع هویت‌های اجتماعی و هویت شخصی آنها تشکیل می‌شود.
هویت اجتماعی تعریفـی اسـت کـه فرد از خودش بر اسـاس عضویت در رده‌ها و گروه‌های گوناگون اجتماعی می‌کند و هویت شخصی به تعریف بازاندیشانه فرد از خودش اطلاق می‌شود. خود و تعریفی که فرد از خودش می‌کند، یعنی هویت شخصی، هویتی بنیادی و الگویی برای فهم همه هویت‌های بعدی اسـت، شاخساری برای پیوند زدن آن هویت‌هاسـت و جنسیت مهم‌ترین عاملی اسـت که به تجربه فرد سـامان می‌دهد و آن را در خویشتن ادغام می‌کند، بنابراین خویشتنی که مهم‌ترین وجه هویت فردی است، دربرگیرنده خود و تجربه‌های زندگی است و جنسیت از مؤلفه‌های مهم خویشتن است.
تجربه‌ای ناب برای بازنمایی هویتی
معمولاً افراد و به ویژه زنان نقش‌های اجتماعی متعددی را به عهده دارند که تابع عضویت آنها در نهاد‌ها و گروه‌های گوناگون است و هر کدام وجهی از هویت آنها را می‌سازد، اما برخی از این نقش‌ها و هویت‌ها وزن و اهمیت بیشتری برای آنها دارد. هویت اجتماعی غالب یا هویت نقشـی مسلط همانی است که ارزش و اهمیت بیشتری برای او دارد و غالب اوقات فرد خود را با آن نقش و هویت تعریف می‌کند. به علاوه هویتـی کـه بـرای بازنمایی خود مورد استفاده قرار می‌گیرد با تجربیات ارزش‌ها و نگرش‌ها انتظارات، اهداف، نیاز‌های جاری و دانش پس‌زمینه‌ای فرد در ارتباط است.
زیارت زنان یا به تعبیری «زیارت زنانه» زیارتی اسـت که زائران با ویژگی‌ها، نیازها، مناسک و روش‌های زنانه انجام می‌دهند. هویتی مستقل در زیارت با فرهنگ زیارتی ویژه در کنار فرزندان، دوستان و آشنایان را رقم می‌زنند، هرچند وجود چنین عنوانی به قصد تفکیک جنسیتی مدنظر نیسـت، مفهوم «زیارت زنانـه» به منظور بیان یک سنخ خاصی از زیارت اسـت که به واسطه عناصر محیطی، فرهنگی، دلایل انجام کنش از سوی کنشگران، کارکردها، آسیب‌ها، پیامد‌ها و کاربست مورد توجـه قرار می‌گیـرد و امروزه نیـز این نوع زیـارت بیش از پیش مورد استقبال و فزونی از سوی قشر زنان واقع شده است.
جلوه کنشگری اجتماعی
از منظر اجتماعی، زنان حضور پررنگی در مظاهر دیندارانه و مناسکی مذهب تشیع دارند. زنان به دلیل برخورداری از عواطف قوی‌تر و هماهنگی وجودی‌شان با مناسک عجین هستند و به شور آن می‌افزایند. جامعه ایران هم از زمان استقرار حاکمیت شیعی همواره از مناسک و به تبع آن حضور پررنگ اجتماعی زنان متأثر بوده است، بنابراین در میان مناسک عاشورایی که محور و مرکز ثقلی برای بروز کنش‌های دیندارانه شیعی محسوب می‌شود، طبیعی است این حضور چشمگیرتر باشد.
حضور کنشگرانه و خلاقانه زنان در مسیر پیاده‌روی نمادین اربعین تداعی‌کننده حرکت و رسالت تاریخی حضرت زینب (س) در حافظه جمعی شیعیان است. بر این اساس حضور زنان در راهپیمایی اربعین علاوه بر ارتباط عاطفی مقدس مبتنی بر ابراز ارادت به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) به آنها این امکان را می‌دهد با زینب کبری (س) و کاروان اهل بیت (ع) همذات‌پنداری کنند. این همذات‌پنداری برای زنان به ویژه آنها که اهل اندیشه‌اند و دغدغه‌های رشد و تعالی هویتی دارند، فرصت مغتنمی است برای الگو گرفتن از اهل بیت عصمت و طهارت (ع).
از سوی دیگر مناسک، بستری است که به مرور موجب تغییر محتوای آگاهی‌ها می‌شود، چراکه فضایی مقدس و لاهوتی برای افراد مهیا می‌کند و در چنین موقعیتی است که آنها بیشترین تأثیرات معنوی را دریافت و درونی می‌سازند، ضمن اینکه این تجربه برای فرد زائر در جمع رخ می‌دهد و الگو‌ها و ایده‌آل‌های متنوعی را در دسترس دارد که می‌تواند خود را به آنها نزدیک کند. از این منظر، زنان زائری که در این مسیر به تأسی از حضرت زینب (س) قدم برمی‌دارند و سختی‌ها و رنج‌های آن را تحمل می‌کنند، ذره‌ای از مصائب کاروان بانوان کربلا را به خود می‌چشانند و از این طریق با آنان اتصال عاطفی و روحی پیدا می‌کنند، البته رسیدن به این نقطه، پایان کار نیست بلکه آغازی برای ایجاد احساس نیاز شناخت یا تقویت آن در جهت الگوبرداری هویتی و حرکت در مسیر رشد و ارتقای فردی و اجتماعی است. جامعه‌ای که چنین زنان آگاه، فرهیخته و پاکدامنی داشته باشد از هر گزندی در امان خواهد ماند.
source