هوش مصنوعی در دنیای امروز بسیار ارزشمند و دارای جایگاه مهمی است پروژه «سیستم عامل ملی» یکی از بلندپروازانه‌ترین طرح‌های تاریخ فناوری ایران است. این ایده در سال ۱۳۷۹ توسط شورای عالی انفورماتیک و با همکاری دانشگاه صنعتی شریف آغاز شد. هدف اصلی، دستیابی به استقلال دیجیتال، کاهش وابستگی به ویندوز و افزایش امنیت سایبری بود.
در آن زمان ویندوز بیش از ۹۷٪ بازار ایران را در اختیار داشت و نگرانی‌های امنیتی و اقتصادی، سیاست‌گذاران را به سمت توسعه یک سیستم عامل بومی سوق داد. بر همین اساس، تصمیم گرفته شد نسخه‌ای فارسی‌سازی‌شده از لینوکس به عنوان پایه توسعه انتخاب شود.
چالش هویت: ملی یا بومی؟
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات پروژه، ابهام در تعریف مفهوم “سیستم عامل ملی” بود.
سیستم عامل ملی: توسعه از پایه و مالکیت کامل بر هسته و معماری نرم‌افزار.
سیستم عامل بومی: سفارشی‌سازی یک پلتفرم موجود (مانند لینوکس) برای نیازهای محلی.
پروژه ایران در عمل تنها یک بومی‌سازی لینوکس بود، اما با عنوان «ملی» معرفی شد. همین تضاد، سبب پراکندگی منابع و ظهور پروژه‌های متعدد شد.
پروژه‌های شاخص سیستم عامل بومی در ایران
دهه ۱۳۸۰
شبدیکس (Shabdix) | دانشگاه شریف → توزیع لینوکس فارسی‌شده (در حد تحقیق باقی ماند).
کارآمد (Karamad) | شرکت داده‌پردازی → جایگزین ویندوز در سازمان‌ها (اما موفق نشد).
دهه ۱۳۹۰
زمین (Xamin) | سازمان فناوری اطلاعات و پدافند غیرعامل → سیستم عامل سرور بر پایه مجازی‌سازی برای شبکه ملی اطلاعات (موفقیت محدود در زیرساخت).
پارس | بخش خصوصی → رویکرد تجاری، اما در بازار شکست خورد.
قاصدک | بخش خصوصی → تمرکز بر امنیت سازمانی، اما توسط رقبا کنار زده شد.
هما، سینا، پارسی‌لینوکس، ایران‌نیکس → پروژه‌هایی با اهداف متنوع اما پراکنده که هیچ‌یک به محصول پایدار تبدیل نشدند.
چرا پروژه شکست خورد؟
به گفته کارشناسان، مشکل اصلی نه در سیستم عامل، بلکه در اکوسیستم نرم‌افزاری ایران بود.
بزرگ‌ترین مانع: انحصار مایکروسافت آفیس در ادارات.
حتی اگر سیستم عامل بومی توسعه یابد، بدون جایگزین مناسب برای آفیس و نرم‌افزارهای پرکاربرد، مهاجرت کاربران امکان‌پذیر نیست.
تجربه جهانی (چین و اتحادیه اروپا) نشان می‌دهد راهکار موفق، انتخاب لینوکس و توسعه بسته نرم‌افزاری کامل است، نه ساخت سیستم عامل از صفر.
آینده: از سیستم عامل بومی تا هوش مصنوعی
در سال‌های اخیر بار دیگر بحث «سیستم عامل ملی» زنده شده است:
- نسخه کوچک‌تر → سیستم عامل و جویشگر بومی به عنوان «خدمات پایه» شبکه ملی اطلاعات.
- نسخه جاه‌طلبانه‌تر → وعده توسعه «سیستم عامل ملی هوش مصنوعی» همزمان با مرکز داده GPU.
با این حال، پرسش اساسی این است که کشوری که در دو دهه نتوانست یک سیستم عامل پایدار دسکتاپ ارائه کند، چگونه می‌تواند در حوزه پیچیده‌تر سیستم عامل هوش مصنوعی موفق شود؟
منبع: دیجیاتو
source