از قلاب‌سنگ تا امواج فراصوت؛ رونمایی از تکنیک‌های نوین برای افزایش ۴۰ درصدی مقاومت گیاهان

خبرگزاری آنا ـ حسین بوذری؛ استقرار الگوی مدیریت پایدار در اکوسیستم‌های خشک و نیمه‌خشک منوط به به‌کارگیری همزمان فناوری‌های نوین و بهینه‌سازی مقاوم‌سازی گونه‌ای است. این رویکرد بر سه رکن اصلی استوار است: نخست، به‌سازی و ساختاردهی نظام‌های مدیریت و سیاست‌گذاری با تمرکز بر اهداف سازمان‌های بین‌المللی نظیر LCC. دوم، عملیاتی‌سازی تکنیک‌های احیایی مقاوم ازجمله استفاده از Seedball (به روش کِنیایی برای افزایش پایداری و بهره‌مندی از مواد مغذی جانبی) برای کاهش تلفات ناشی از عوامل بیوتیک. سوم، به‌کارگیری تکنیک‌های حسگری نوین که با تحریک میزبان از طریق امواج صوتی، افزایش مقاومت ۳۰ تا ۴۰ درصدی را در گونه‌های هدف ایجاد می‌‌کند.

این اقدامات درراستای توسعه گونه‌های مقاوم به کم‌آبی، افزایش دما و تبخیر و افزایش گونه‌های سریع‌الرشد برای تعدیل اثرات بحرانی اقلیمی و جذب کربن جوی، تعریف شده‌اند.

راه‌اندازی سیستم‌های مدیریت تنظیم آبیاری نهالستان‌ها به‌منظور کاهش مصرف منابع آبی در فاز تولید نهال هم از اولویت‌های توسعه زیرساخت‌های هوشمند است.

استقرار الگوی مدیریت پایدار در اکوسیستم‌های خشک و نیمه‌خشک منوط به به‌کارگیری همزمان فناوری‌های نوین و بهینه‌سازی مقاوم‌سازی گونه‌ای است.

خبرنگار آنا در قالب پروژه خبری حفاظت از محیط زیست و وضعیت زیستگاه‌های کشور گفت‌وگویی را با سیدهاشم موسوی‌نژاد رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال ترتیب داده است.

این مصاحبه‌ به‌دلیل محتوای طولانی در چند بخش تقدیم مخاطبان خبرگزاری آنا می‌شود.

بخش نخست مصاحبه آنا با موسوی‌نژاد در پی می‌آید:

تنوع زیستی در مناطق غیرشمالی: اهمیت اکولوژیکی مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور

آنا: با توجه به تنوع اقلیمی و زیست‌محیطی جنگل‌های خارج از شمال از جمله زاگرس و ایران تورانی، ساختار مدیریت فعلی مرکز جنگل‌های خارج از شمال  برای پاسخگویی به نیاز‌های متفاوت این اکوسیستم‌ها چگونه سازماندهی شده و مهم‌ترین موضوع ساختاری در این زمینه را چه ارزیابی می‌کنید؟

موسوی‌نژاد: همانطور که می‌دانید مرکز جنگل‌های خارج از شمال در ابتدا مرکز مدیریت جنگل‌های خشک و نیمه‌خشک نام داشت و از ابتدای شکل‌گیری معاونت آبخیزداری که مستقل شد و در نهایت معاونت امور جنگل‌ها شکل گرفت و در نتیجه عنوان کردند که دفتر جنگلداری، جنگل‌کاری و پارک‌ها فعالیت کند و کار‌های مربوط به جنگل‌های خارج از شمال را ایجاد کردند تا این مرکز جنگل‌های خارج از شمال را مدیریت کند. 

اصولاً اصل و ذات موجودیت مرکز جنگل‌های خارج از شمال در ارتباط با مناطق خشک و نیمه‌خشک و پوشش گیاهی مناطق خشک و نیمه‌خشک است و اتفاقاً این مأموریت و مسئولیت آن با این گونه اکوسیستم‌ها سازگاری دارد و هدفش این مرکز هم این بوده است.

همانطور که می‌دانید ایران در منطقه «L.C.C» یا شبکه بین‌المللی راهبری جنگل‌های خشک و نیمه‌خشک در چارچوب سازمان‌های جهانی مربوط به جنگل‌داری که جنگل‌های خشک و نیمه‌خشک دنیا را راهبری می‌کند، قرار دارد.

وقتی که دکتر جعفری در دبیرخانه LCC این موضوع را مدیریت می‌کردند، از همان زمان این دفتر ارتباطات فشرده‌ای داشت و رسالت‌های و مأموریت‌های آن هم بر همین اساس سازگاری پیدا کرده بود.

تنوع زیستی جنگل‌های خارج از شمال هم فوق‌العاده بالاست؛ از جمله حساس‌ترین مناطق، منطقه زاگرس است که اکنون مأموریت امسال ما «سند مدیریت پایدار جنگل‌های زاگرس» و نیز «سند اجتماعی» است که تصویب شده، ابلاغ می‌شود و موضوع طرح جنگل‌های زاگرس دنبال خواهد شد.

آنا: با توجه به اینکه در زمانه فناوری نوین هستیم، مانند سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فناوری‌های مرتبط، برای پایش، ارزیابی سلامت و شناسایی تهدیدات در جنگل‌ها شما در این زمینه چه اقداماتی انجام داده‌اید و برنامه‌تان برای توسعه زیرساخت‌ها در افق پنج‌ساله چیست؟ 

موسوی‌نژاد: همانطور که می‌دانید نظامات مربوط به سیاست‌گذاری، مطالعه، برنامه‌ریزی، اجرا، نظارت پایه و ساختار آن را نظام‌مند کردیم و ذیل همان، تعریف‌هایی انجام دادیم که ازجمله آن مباحثی است که می‌فرمایید؛ از هوشمندسازی و مباحث مربوط به استفاده از فناوری‌های نو که جزء مهم‌ترین مسائل در مرکز جنگل‌های خارج از شمال هستند و اکنون یکی، دو سالی است که به صورت جدی پیگیری شده‌اند.

اکنون تعداد شرکت‌های زیادی هستند که در ارتباط با فناوری اعلام آمادگی کرده‌اند؛ به‌عنوان مثال در حوزه توسعه فضای سبز مأموریت ما توسعه و سازگارمند کردن این نهال‌های کاشته‌شده و پایدارسازی آنهاست.

اکنون تعداد شرکت‌های زیادی هستند که در ارتباط با فناوری اعلام آمادگی کرده‌اند؛ به‌عنوان مثال، در حوزه توسعه فضای سبز مأموریت ما توسعه و سازگارمند کردن این نهال‌های کاشته‌شده و پایدارسازی آنهاست

همچنین با این روش در قالب بذرکاری با تکنیک سیدبال (Seedball‎) که روشی برای احیای جنگل‌های زاگرس است بتوانند بذر‌ها را به هر شکلی بکارند؛ چراکه این بذر‌ها خوراک پرنده‌ها می‌شوند.

باید این اقدام به گونه‌ای انجام شود که موفقیتش زیاد باشد و تبدیل به خوراک پرنده‌ها نشود؛ بنابراین ما رفتیم و دیدیم که کشور کنیا در این موضوع بسیار موفق عمل کرده است.

کشور‌هایی که در ارتباط با توسعه فضای سبز کویر آفریقا و «دیوار سبز آفریقا» موفق عمل کرده‌اند، یکی‌شان کنیاست.

کنیا کشوری است که در «چوبدانه» هم بسیار موفق عمل کرده و به‌صورت بسیار موفق، اما با قیمت بسیار ارزان، این فناوری را تولید می‌کند.

بنابراین آمدیم، این روش را جست‌و‌جو کردیم و بررسی انجام دادیم و در ایران هم به شکلی بخش‌هایی از کارخانه‌ها و بخش‌های خصوصی این محصول را تولید می‌کنند، اما با قیمت بسیار بالا، در حالی که در کنیا با قیمت بسیار پایین تولید می‌شود.

به همین دلیل درخواست کردیم با کشور کنیا ارتباط برقرار کنیم تا در این زمینه از پژوهش و تجربه آنها استفاده کنیم.

به‌زودی این موضوع نهادینه می‌شود و بخش‌هایی هم در استان فارس درگیر هستند تا این محصول را به همان روشی که کنیا تولید می‌کند، در داخل کشور تولید کنند و از تجربه آنها استفاده کنیم.

گونه‌های سریع‌الرشد؛ انتخاب گونه‌ها بر اساس حداکثرسازی اثر تعدیل اقلیمی

آنا: نام تکنیک و روش چیست؟ 

موسوی‌نژاد: تکنیک سیدبال (Seedball‎). باید تکنیک‌های درختکاری را متحول کنیم و تا اینگونه نباشد کاری از پیش نخواهیم بر د.

احتمالاً در دوره کودکی با قلاب‌سنگ‌کِشی‌ها کار کرده‌اید، درست است؟ در کنار پویش‌هایی که برگزار می‌شود، یک‌سری از بچه‌ها، از دوران ابتدایی به عرصه طبیعی می‌روند و به آنها آموزش داده می‌شود که این توپ‌ها را چگونه آماده و پرتاب کنند.

این کودکان همزمان با تفریح و بازی در زمان بسیار کوتاهی و در سطح گسترده کشور، سطح بسیار زیادی را توسعه می‌دهند، در قالب همین پرتاب‌کردن این توپ‌دانه‌ها در جا‌هایی که مشخص شده برای کاشت مناسب هستند. 

به این ترتیب، با نشاط و شادابی این کار را انجام می‌دهند و همزمان استقرار و پایداری را تقویت می‌کنند.

پیش از آنکه این دانه‌ها خوراک پرندگان شوند، جوانه می‌زنند. این بذر‌ها و موادی که دورشان وجود دارند به‌صورت دانه و مواد مغذی مورد نیاز گیاه را در خود دارند و از همان مواد در مراحل اولیه رشد استفاده می‌کنند؛ در نتیجه دیگر پرنده‌ای نمی‌آید و آن را بخورد. بعد از آن، گیاه مستقر می‌شود. 

همچنین، تکنیک‌های «حسگری نو» تکنیک‌هایی هستند که با امواج، گونه میزبان را شناسایی می‌کنند و مقاومت آن را ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش می‌دهند و این هم نمونه‌ای از تکنیک‌هایی است که در حوزه هوشمندسازی می‌توان از آن استفاده کرد. 

به‌عنوان مثال در زمینه آبیاری نهالستان‌ها در گذشته شما یک فرد را قرار می‌دادید تا مراقب وضعیت آب باشد، اما با توجه به کمبود آب، لازم است مصرف کاهش پیدا کند؛ بنابراین این موضوع به‌سمت ایجاد یک «سیستم جدید مدیریت و تنظیم آبیاری نهالستان‌ها» پیش رفته و موفق خواهد شد تا در مرحله تولید انبوه قرار گیرد و در نهالستان‌ها نیز به کار گرفته شود. 

تکنیک‌های دیگری نیز وجود دارند که با مقاوم‌سازی گونه‌ها مرتبط هستند، شما می‌دانید اکنون باید گونه‌هایی انتخاب شوند که نسبت به شرایط اقلیمی جدید  مقاوم باشند؛ چراکه بارش‌ها بسیار کم و تازه اگر هم باشد نامنظم و پراکنده است.

دیگر نمی‌توان گفت فعلاً در قالب این الگو‌های همواران و یا پلیگون‌هایی که فکر می‌کنیم این مناطق بارش کشور ما را نشان می‌دهند، عمل کنیم؛ خیر، این الگو‌ها دیگر تبعیت ندارند و همه‌چیز نامنظم شده است. 

باید گونه‌هایی را برگزینیم مقاومت بالایی نسبت به کم‌آبی، افزایش دما و افزایش تبخیر داشته باشند؛ بنابراین رشد گونه‌های مقاوم، سازگار و کم‌نیاز یکی دیگر از مباحثی است که در حوزه هوشمندسازی و مسائل مربوط به فناوری دنبال می‌کنیم تا بتواند به پایداری کمک کند. 

در ارتباط با گونه‌های سریع‌الرشد نیز صرفاً درخت نباید بکاریم. بلکه گونه‌هایی باید انتخاب شوند که بیشترین اثر را در کاهش و تعدیل اثرات تغییر اقلیم داشته باشند. 

این موضوع اهمیت دارد، چراکه شما باید حتی یک ذره از کربن جوی را کاهش دهید تا این همه ناملایمات و پیامد‌های بحرانی و پدیده‌های نوظهور اقلیمی که موجب بروز آشفتگی در شرایط آب‌وهوایی می‌شوند، کنترل شوند.

آنا: سیاست‌های مرکز جنگل‌های خارج از شمال بر چهپایه‌ای است؟

موسوی‌نژاد: سیاست‌های مرکز جنگل‌های خارج از شمال بر پایه مدیریت اکوسیستم‌های خشک و نیمه‌خشک با رویکرد هوشمندسازی، فناوری‌محور و توسعه پایدار بنا شده و بهره‌گیری از تجربیات بین‌المللی (مانند مدل کنیا) و بومی‌سازی فناوری‌های نو از ارکان کلیدی برنامه پنج‌ساله آن است.

ادامه دارد….