مهدیس غنیزاده
هفته صنایع دستی فرصتی است تا اهمیت و جایگاه صنایع دستی بومی را در
زنده نگه‌داشتن هنر سنتی و اجدادی این سرزمین و همچنین زیست و اقتصاد خانواده‌های
ایرانی یادآوری کرد. استان بوشهر به‌سان دیگر مناطق کشور، به‌دلیل جای دادن اقوام
و خرده‌فرهنگ‌های گوناگون در خود، صنایع دستی منحصربهفردی را در خود جای داده است
که شاخص‌ترین این صنایع، صنعت حصیربافی و عبابافی است. در نوشتارهای مختلفی از اهمیت
و ابعاد زیباشناختی و اقتصادی این هنرهای اجدادی نوشته شده است اما این هنرها چنان
اصیل و زنده هستند که هر چه از آن‌ها نوشته شود، باز هم کم است.
بدیهی است اینقدر از این صنایع اصیل و ریشه‌دار باید نوشت تا نسل
امروز هرگز پیوند خود را با این گنجینه‌های ارزنده پاره نکنند. در این نوشتار، به
سراغ حصیربافی رفته‌ایم تا به شکل مختصری این هنر- صنعت را که هنری با صرفه بالای
اقتصادی و فراموش‌نشدنی است، به این نسل شناسانده و اهمیت حفظ و انتقال آن را به
نسل‌های آینده متذکر شد.
«حصیر بافی»در استان بوشهر یکی از صنایع دستی اصیل و بومی است که در
نقاط مختلف استان رواج دارد. مواد اولیه این هنر دستی، طبیعی است و به شیوه‌‌ای
کاملا سنتی، اغلب از سوی زنان بوشهری تولید می‌شود. بوشهر از شهرهای ساحلی و بندری
ایران به‌شمار می‌رود که دور تا دور آن را خلیج فارس احاطه کرده است و به سبب همسایگی
با دریا و وجود شش میلیون اصله نخل، در ۳۴
هزار و ۵۰۰ هکتار
نخلستان، بوشهر را در جایگاهی شاخص، برای توسعه هنر حصیربافی قرار داده است.
شیوه کار حصیربافی بدین صورت است که ابتدا ساقه‌های مناسب و هماهنگ
(از لحاظ قطر) را جدا کرده و سپس در آب خیس می‌کنند تا رنگ آن مایل به زرد شود،
سپس سه تا پنج شاخه را در کنار یکدیگر قرار می‌دهند و به کمک ساقه دیگری به دور
آن می‌پیچند، سپس آن‌ها را به هم می‌بافند. برای زینب بخشیدن و رنگ‌آمیزی برگ نخل،
جوهر رنگی از عطاری تهیه می‌کنند که نام آن «بقم» است. بقم در رنگ‌های سبز، آبی،
بنفش و نارنجی موجود است و حصیربافان آن را با زردچوبه مخلوط می‌کنند تا رنگ آن
جلای بهتر و چشم‌نوازتری داشته باشد و روشن‌تر شود. برای اين‌كه رنگ تيره يا روشن‌تر
شود، مقدار زردچوبه را كم يا زيادتر می‌كنند.
نقش‌ها در محصولات حصیری به‌صورت لوزی‌های کنگره‌دار و هندسی بافته می‌شوند.
یکی از انواع نخل‌های وحشی «داز» نام دارد که میوه‌های شیرین و کمی گس (طعمی مانند
خرمالو) به نام «کنل» دارد. برگ‌های این نخل استحکام زیادی دارند و مانند برگ نخل
خرما در حصیربافی استفاده می‌شوند. استحکام این نوع برگ‌ها به حدی است که «پربند»
را از این الیاف می‌سازند. پربند ریسمانی است که برای بالا رفتن از نخل خرما از آن
استفاده می‌شود. البته محصولات حصیری اغلب دوام و ماندگاری بالایی دارند.
در بافت دستی حصیر از ابزار ساده برش نظیر داس، قیچی و چاقو و ابزار
ساده سوراخ‌کاری نظیر درفش و ابزار ساده دوخت نظیر سوزن استفاده می‌شود. مردمان
دیار بوشهر به هنگام اوقات فراغت در کنار صیادی و کشاورزی، به حصیربافی می‌پردازند
و از این طریق کسب درآمد می‌کنند. به طوری‌که این استان در رتبه نخست حصیربافی
کشور قرار دارد که دارای تنوع محصولات حصیری گسترده‌ای است. از جمله محصولات حصیری
می‌توان به این موارد اشاره کرد:
تک( فرش حصیری): حصیر تک از صنایع‌دستی بوشهر به شمار می‌رود که مختص
این منطقه است. بیشتر شبیه فرش است که پهنای آن ۱۰ سانتی متر و درازای آن ۳۰ متر است که از آن به عنوان پوشش سقف کپرهای روستایی
استفاده می‌کنند. “حصیر تک” مهم ترين نوع حصير است كه از لحاظ اقتصادی
دارای اهميت است و در كشورهای حاشيه جنوبی خليج فارس، دارای بازار خوبی است.
مغرف: مغزف در واقع نوعی زنبیل حصیری است که استفاده‌های مختلفی از
آن می‌کنند.
تویزه: تویزه نوعی حصیر دایره ای مانندی است که ظاهری همچون سینی با
بافت حصیری دارد که از آن برای نگهداری نان و… استفاده
می‌کنند.
تلی: تلی از صنایع دستی بوشهر به شمار می‌رود که از آن برای نگهداری
گندم و سایرغلات استفاده می‌کنند.
سفره حصیری: سفره حصیری کار هنرمندانه زنان بوشهری است که در بافت ریز
آن را تهیه می‌کنند که قابل شست‌وشو است.
کنده: کنده از محصولات حصیربافی بوشهر است که از آن به‌عنوان سبد
نگهداری میوه استفاده می‌کنند.
چاکان: چاکان در واقع نوعی سبد حصیری است که در بوشهر از آن برای جمع
آوری خرما و همچنین ترازو استفاده می‌کنند.
بادبزن: بادبزن حصیری تاریخچه طولانی‌ای دارد و یکی از ابتدایی‌ترین
محصولات تهیه شده از حصیر است که بشر به خود دیده است.
طناب: طناب حصیری یکی دیگر از محصولات حصیری بوشهر به‌شمار می‌رود که
با بافت ریز و برگ‌های منعطف‌تر ساخته می‌شود.
کلاه حصیری: کلاه حصیری نوعی کلاه شیک بوشهری است که از شما در
برابر آفتاب سوزان محافظت می‌کند که مدل‌های مختلفی را شامل می‌شود.
از هنر حصیربافی برای خلق اشیای بسیاری می‌توان استفاده کرد. این اشیا
علاوه بر رفع نیازهای زندگی روزمره، می‌توانند در تزئین‌خانه نیز مؤثر باشند. یکی
از پرکاربردترین تولیدات حاصل از حصیربافی، پرده‌های چوبی است که برای پوشاندن
درهای رو به حیاط، پنجره‌ها و جلوگیری از تابش آفتاب در بسیاری از خانه‌ها استفاده
می‌شوند. علاوه بر پرده، بافت، پادری و زیرانداز نیز با کمک هنر حصیربافی بسیار
رواج دارد. از دیگر محصولات حاصل از این هنر می‌توان به جارو، سفره، کیف و… اشاره
کرد. انواع سبد نان و میوه و زیرقابلمه‌ای یا سبدهای تزئینی حصیربافی یا آباژورهایی
با حصیربافی نیز در منازل، بسیار پراستفاده هستند. حصیربافی به استایل شخصی نیز
راه پیدا کرده است و کیف و کلاه حصیری و یا
انواع زیورآلات حصیری، درعین سادگی، زیبایی منحصربهفردی به استایل شما می‌بخشد.
اشتغال‌زایی با هنر حصیربافی و برگ‌های نخل
برگزاری دوره‌های آموزشی صنایع‌دستی
از جمله حصیربافی در سال‌های اخیر به اقتصاد این بخش، جان بخشیده است؛ به‌طوری که
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر بیان
کرده است: شمارعظیمی از بانوان در این بخش اشتغال پیدا کرده‌اند، در سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۲۰۰ بافنده با کارت شناسایی به جمعیت بافنده‌های این استان
افزوده شده است و نزدیک به هزار صنعتگر فعال با خانه حصیر آبپخش (شهر ملی حصیر ایران)
همکاری دارند و در سال 1401، بیش از ۲
هزار محصول حصیری از این مرکز به کشورهای عراق و امارات صادر شده است.
امروزه در روستاهای تابعه گناوه، دشتستان، دشتی، تنگستان، و کنگان،
هنر اصیل «حصیربافی» رایج است.
source