الهام بهروزی
کتاب هم مانند سایر ابعاد زیست بشری از
تغییر و تحول در امان نمانده و با رنگ و روی تازه برشی جدیدی از زندگی خود را
تجربه کرده است. بی‌شک تا یک قرن پیش کمتر کسی تصور می‌کرد که کتاب‌هایی وارد
بازار خواهند شد که در روی صفحات مانیتور یک رایانه یا در وسیله‌هایی به نام گوشی
هوشمند، قابل خواندن باشند. بی‌شک پدید آمدن کتاب‌های دیجیتالی یا الکترونیکی در
عصر حاضر که رهاورد فناوری و علم بشری است، بشر را مانند سایر پیشرفت‌های تکنولوژی
به خود درگیر کرد.
هرچند استقبال از این‌گونه کتاب‌ها، در
جامعه کمتر کتابخوان ایرانی، چشمگیر نیست؛ ولی این کتاب‌ها به‌دلیل راحتی دسترسی
به آن از راه دور، سهولت انتقال در عین یکپارچگی مطالب، انسجام مطالب و تنوع
کاربرد، تبادل بنیادین مطالب با یکدیگر، پشتیبانی از امکانات مالتی مدیا و سهولت
کار و اجرا امروز در کشورهای توسعه‌یافته مخاطبان پر و پا قرصی پیدا کرده است.
بنا به عقیده کارشناسان فرهنگی، کتاب‌های
الکترونیکی در کنار مزایایی که برای کاربران نسبت به محیط چاپی به‌وجود آورده،
تجربه‌ای است که در محیط کاغذی یا چاپی هرگز تجربه نشده بود. ذی‌نفعان کتاب‌های
الکترونیکی شامل کاربران، کتابخانه‌ها، نویسندگان، ناشران و نیز تجمیع‌کنندگان
کتاب الکترونیکی است. هما‌ن‌طور که اشاره شد کتاب الکترونیکی دارای مزایای ویژه‌ای
برای نویسندگان مثل وسیع‌تر شدن
خوانندگان در دورترین نقاط جهان، نشر سریعتر، ویرایش سریعتر متون و برای ناشران
تولید انبوه بدون کاغذ، نشر براساس تقاضا، توانایی در زمینه تولید کتاب‌های خارج
از چاپ، توزیع آسان، درگیرنشدن در فعالیت‌های مربوط به ذخیره و انبار کتاب است.
به عقیده آنها، اگر کتاب‌های
الکترونیکی در ایران هنوز مورد استقبال واقع نشده‌اند، به‌دلیل تردید ناشران برای
حضور در حوزه نشر این‌گونه کتاب‌هاست؛ چون آنها از ترس بی‌توجهی به قانون کپی‌رایت،
ریسک تجربه تولید کتاب‌های الکترونیک را نمی‌کنند. از دید آنها، این مشکل بنیادی
در کشور ما و برخی از کشورها موجب شده که ناشران کمتر تمایل به ورود به نشر
دیجیتال از خود نشان بدهند. این در حالی است که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و
همچنین برخی از کشورهای آسیایی با سرمایه‌گذاری‌های اساسی و بنیادی در حوزه کتاب‌های
الکترونیکی، اهتمام ویژه‌ای برای فراگیری این نوع کتاب‌ها در جوامع خود دارند.
حبیب صادقی، مروج کتابخوانی و فعالی
فرهنگی استان بوشهر، کتاب‌های الکترونیکی و توسعه فضای کتابخانه‌های الکترونیکی را
در شرایطی که زندگی مردم تحت تاثیر تورم و گرانی‌های افسارگسیخته، فلج شده،
راهکاری موثر برای توسعه یادگیری و فرهنگ کتابخوانی و دسترسی آسان‌تر به کتاب یا
قیمت مناسب‌تر می‌داند. با صادقی پیرامون تاثیر گسترش کتاب‌های الکترونیکی و
کتابخانه‌های الکترونیکی در جامعه و پیامدهای آن به گفت‌وگو نشستم که در ادامه از
نظر شما می‌گذرد.
آیا از دید شما گسترش کتاب‌های الکترونیک،
موجب تضعیف جایگاه کتابخانه‌ها می‌شود؟
از نگر من، تا امروز گسترش کتاب‌های
الکترونیک و دیگر شاخه‌های فناوری نتوانسته‌اند جایگاه بسیار محکم کتابخانه‌ها را
در ترویج دانش تضعیف کنند؛ چون این کتاب‌ها و کتابخانه‌های الکترونیک صرفا تعدد
مراجعه و آسانی دسترسی به منابع کتابخانه‌ها را فراهم کرده‌اند. خوشبختانه با وجود
ظهور کتاب‌های الکترونیکی اما هنوز بیشترین سرانه کتابخانه را در پیشرفته‌ترین
کشورهای جهان مانند فنلاند و سویس و استرالیا داریم. این نشان می‌دهد، افزوده شدن
محتوای الکترونیک به محتوای چاپی کتابخانه‌ها بخشی از روند رشد و پیشرفت کتابخانه‌ها
محسوب می‌شود و جایگاه کتابخانه‌ها را در یادگیری موثر‌تر می‌کند.
با این اوصاف، با توجه به اینکه ایران
از جمله کشورهایی است که وضعیت مطلوبی در سرانه مطالعه ندارد، آیا برای رشد و
توسعه کتابخانه‌ها در کشور بهتر نیست بیشتر در زمینه مجازی و الکترونیک سرمایه‌گذاری
شود؟
ببینید تعریف کتابخانه‌های امروزی دیگر
در یک انبار یا بانک کتاب خلاصه نمی‌شود که اگر این‌چنین
بود با وجود این همه کتاب و کتابخانه‌های الکترونیک امروز باید بسیاری از کتابخانه‌ها
در کشورهای توسعه‌یافته تعطیل می‌شد! کتابخانه‌ها
از آغاز جایگاه‌هایی برای حفاظت از منابع
اطلاعاتی بوده اند؛ اما کارکرد اصلی آنها کمک به یادگیری و پژوهش و گسترش دانش
بوده است. به این معنی که حفاظت از منابع اطلاعاتی که به یادگیری و پژوهش نینجامد،
بیهوده است. به این ترتیب امروزه اگرچه اهمیت مخازن کتابخانه‌ها کاهش یافته؛ اما این
مکان‌ها در برگزاری سمینارها، رویدادها، نشست‌ها و زمینه‌سازی انتقال اطلاعات برای
کاربران اهمیت بیشتری پیدا کرده است .
منظورتان این است که رشد کمی کتابخانه‌ها
باعث شده است فضاهای عمومی و تالارهای مطالعه و سالن‌های کنفرانس کتابخانه‌ها اهمیت
بیشتری از گذشته داشته باشند؟
ببینید حرف من این است که در نظریه‌های
یادگیری و در هرم یادگیری که نسبت به تاریخ کتابخانه‌ها بسیار نو هستند، اگرچه
خواندن مهم‌ترین بخش یادگیری است؛ اما حداکثر 10 درصد در یادگیری تاثیر دارد و در
عوض بحث‌های گروهی و نقد و بررسی‌ها، نصف بیشتر یادگیری را به خود اختصاص می‌دهد و
آموزش به دیگران هم تا 90 درصد در یادگیری تاثیر دارد.
همیاری آموزشی به معنی یادگیری متقابل
دانشجو از همکلاسی‌اش و نه استاد، به شیوه‌های آموزشی همسطح منجر شده و شیوه‌های
آموزشی قدیمی استاد به شاگرد و جریان اطلاعاتی از بالا به پایین در آموزش را نقد می‌کند.
به همین دلیل نقش بخش فیزیکی کتابخانه‌ها در یادگیری و پژوهش با ایجاد یک محیط تبادل اطلاعات نسبت به
گذشته برجسته‌تر شده است.
مگر آموزش بیشتر مربوط به مدرسه و
دانشگاه نمی‌شود؟ اگر اهمیت کتابخانه‌ها در یادگیری و ترویج دانش در نظرتان اینقدر
مهم است، پس در این میان دانشگاه‌ها چه نقشی ایفا می‌کنند؟
ما در کشورمان این مورد را با تجربه
تلخ آزموده‌ایم! در هرکجا که فکرش را بکنید دانشگاه زده‌ایم تا جایی که الانم تعداد
دانشگاههای ایران از چین با حدود یک و نیم میلیارد جمعیت بیشتر است. این در حالی
است که کشورهای پیشرفته دنیا بیشترین میزان کتابخانه نسبت به جمعیت را دارند، نه بیشترین
دانشگاه را! در حقیقت اگر به جای این دانشگاههای کشور که به کارخانجات تولید
مقاله و محصلان بیکار مبدل شده‌اند، کتابخانه ایجاد می‌شد، امروز جایگاه متفاوتی
در حوزه کتابخوانی و وضعیت مطلوب‌تری در سرانه مطالعه داشتیم.
این‌جا باید اشاره کنم که در تعریف
استاندارد از مدرسه، دانشگاه و کتابخانه، کتابخانه می‌تواند مکمل آموزشی برای
مدرسه و دانشگاه باشد. با توجه به این تعریف خود مدرسه و دانشگاه، دارای یک
کتابخانه استاندارد هستند که پایه آموزشی این مکان‌ها به‌شمار می‌رود .
به نظرتان برای جذب جوانان و اینکه
کتابخانه‌ها بیشتر مورد استقبال قرار گیرند، چه باید کرد؟
با توجه به اینکه تاثیر سرانه مطالعه
بر میزان توسعه‌یافتگی اجتماعی ثابت شده است، همچنین ارتباطی که بین گستردگی دایره لغات و کاهش احتمال بزه‌کاری
در سطح جامعه وجود دارد و دیگر مواردی که اهمیت کتابخانه‌ها را در رشد و توسعه فردی
اجتماعی توضیح می‌دهد، گسترش و تجهیز کتابخانه‌ها چه فیزیکی و چه الکترونیکی
بایستی به یک اصل تبدیل شود.
از دید من،
در بخش محتوایی کتابخانه‌ها باید تلاش شود کتاب یک ابزار آموزنده و
کاربردی باشد و نه یک ابزار تبلیغی و
سرگرمی. در بخش فرمی هم شایسته است برای کتابخانه‌ها بهترین مکان‌ها و از متخصص‌ترین
افراد برای جذب و ایجاد فرهنگ کتابخوانی استفاده شود.
در پایان برای ما بگویید که آیا فضاهای
کتابخانه‌ای بوشهر را برای توسعه فرهنگ کتابخوانی و افزایش مخاطبان کتاب کافی می‌دانید؟
با توجه به مرکز استان بودن این شهر و
پتانسیل‌های بالایی که دارد، متاسفانه کمبود فضاهای کتابخانه‌ای در این شهر کاملا مشهود
است. از این‌رو، ضرورت وجود یک کتابخانه مدرن و مجهز در بخش مرکزی و پرجمعیت شهر
که از دید مساحت و داشتن فضاهای لازم و در دسترس بودن شهری استانداردهای لازم را
دارد، نیازی غیرقابل انکار است .
source