طرح «تقویت نظام آموزش‌وپرورش» پس از تصویب کلیات در کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی، در دستور کار نمایندگان مجلس قرار گرفته‌است. از این رو به موازات جلسات بررسی جزئیات طرح در مجلس، در این ستون طی سلسله یادداشت‌هایی تلاش خواهم کرد به بررسی جزئیات طرح بپردازم تا فرصتی برای هم‌اندیشی همه دغدغه‌مندان و دلسوزان تعلیم و تربیت فراهم آید. در نخستین یادداشت و پیش از ورود به جزئیات، ضروری است اندکی به بررسی نسبت این طرح با سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش و زیرنظام‌های آن پرداخته شود.
اجرای سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش از آذرماه سال ۱۳۹۰ که به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده‌است تا به امروز با اینکه تلاش‌های بسیاری در راستای آن انجام پذیرفته، تقریباً ناموفق بوده‌است و جز چند حکم پراکنده در میدان آموزش‌وپرورش تأثیری نگذاشته‌است. یکی از عمده‌ترین دلیل‌های عدم اجرایی شدن این سند، توجه نکردن مجریان امر به الزامات تقنینی سند بوده‌است. حداقل ۱۷ راهکار سند تحول بنیادین (به شکل صریح یا ضمنی) نیازمند قانون‌گذاری جدید یا اصلاح قوانین گذشته است که متأسفانه در همه ۱۴ سالی که از تصویب این سند می‌گذارد جز دو مورد (قانون رتبه‌بندی معلمان و اصلاح قانون مدارس و مراکز غیردولتی) اقدامی برای آن صورت نپذیرفته است.
به‌عنوان یک نمونه از موارد نیازمند تقنین، می‌توان به راهکار ۱۰- ۲۱ سند تحول اشاره کرد. در این راهکار بر لزوم «باز طراحی و ساماندهی تقویم سال تحصیلی با رعایت انعطاف و توجه به شرایط اقلیمی» اشاره شده‌است. در حالی‌که طی قانون «بازگشایی مدارس در اول مهرماه هر سال» مصوب سال ۱۳۷۶، ابتدا و انتهای سال تحصیلی به شکلی قانون و برای سراسر کشور معین شده‌است و امکان هیچ انعطافی در تقویم آموزشی یا توجهی به شرایط اقلیمی مناطق مختلف کشور، وجود ندارد. در این شرایط اجرای راهکار سند تحول تنها با امر تقنین قابل انجام است.
علاوه بر این، تجربه قانون رتبه‌بندی معلمان نشان داد، در صورتی که با رعایت اولویت‌بندی، بندی از بند‌های سند تحول بنیادین به شکلی قابل اجرا به صورت قانونی بر دولت تکلیف شود، تحقق آن تضمین خواهد شد. رتبه‌بندی معلمان که راهکار ۲- ۱۰ سند تحول بنیادین بود از زمان تصویب سند به شکل دقیق و کامل اجرا نشد تا اینکه در قانون برنامه ششم توسعه از سوی مجلس بر دولت تکلیف شد و آنگاه با نظارت و پشتیبانی مجلس، اجرایی و موانع تحقق آن در هر مرحله رفع شد.
به همین منظور در طرح «تقویت نظام آموزش‌وپرورش» تلاش شده‌است از مسیر قانون‌گذاری، یا راهکاری از راهکار‌های سند تحول به شکل مستقیم تکلیف شود یا بستر و ساختاری مهیا آید که این سند و سایر اسناد بالادستی (سیاست‌های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش‌وپرورش، زیرنظام‌های سند تحول بنیادین و برنامه هفتم پیشرفت) در قالب آن امکان تحقق داشته‌باشد؛ بنابراین این طرح را نباید موازی با سند تحول بنیادین و سایر اسنادبالادستی آموزش‌وپرورش خواند، بلکه تلاشی برای اجرای برخی از مهم‌ترین و با اولویت‌ترین محور‌های اسناد است که این محور‌ها عبارتند از:
۱) کاهش تمرکز و تصدی‌های دولتی و چابک‌سازی ساختار آموزش‌وپرورش (بند۱ اقدامات اساسی زیر نظام راهبری و مدیریت، ماده ۱۰۵ قانون برنامه هفتم و راهکار ۳- ۹ سند تحول بنیادین)
۲) افزایش آموزش‌های دوره پیش‌دبستانی و اصلاح محتوای کتب درسی به‌ویژه در مقطع ابتدایی (راهکار ۱- ۵ سند تحول و بند ۴ سیاست‌های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش‌وپرورش)
۳) بازنگری در نظام توزیع امکانات آموزش‌وپروش با رویکرد عدالت‌محوری از مسیر ایجاد واحد اطلاعاتی (همچون نظام دهک‌بندی اقتصادی خانوارها) جهت توزیع بودجه و امکانات (راهکار ۳- ۱۹ سند تحول بنیادین و بند ۱ سیاست‌های اجرایی زیرنظام تأمین و تخصیص منابع مالی)
۴) اصلاح تقویم آموزشی با رعایت انعطاف و توجه به شرایط اقلیمی (راهکار ۱۰- ۲۱ سند تحول بنیادین)
۵) بازنگری در شیوه‌های ساماندهی نیروی انسانی به منظور افزایش انگیزه معلمان مناطق محروم و دوره ابتدایی (راهکار‌های ۵- ۸، ۱۲- ۳، ۲۰- ۲، ۲۰- ۳ سند تحول بنیادین)
۶) تنوع‌بخشی به روش‌های تأمین مالی آموزش‌وپرورش (راهکار ۵- ۲۰ سند تحول بنیادین و برنامه‌های ذیل آن در زیرنظام تأمین و تخصص منابع مالی)
۷) تحول در ساختار مالی، اداری و نظام مدیریتی (بند ۶ سیاست‌های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش‌وپرورش)
۸) افزایش مشارکت‌های مردمی از مسیر انجمن اولیاومربیان (بند ۱۴ و ۲۸ گزاره‌های ارزشی، بند ۵ راهبرد‌های کلان و راهکار ۴ سند تحول بنیادین)
ان‌شاءالله در یادداشت‌های بعدی به جزئیات هر یک از این موارد اشاره خواهد شد. البته طبیعی است که در یک طرح نمی‌توان تمام مسائل و مشکلات آموزش‌وپرورش را حل نمود و کل سند تحول را اجرایی کرد، اما امید است که طرح تقویت یک گام آموزش‌وپرورش را به حل مشکلات و تحول نزدیک سازد. این مسیر نیازمند یاری همه دلسوزان ایران است.
* مدیر گروه آموزش‌وپرورش مرکز پژوهش‌های مجلس
source